Pojęcie bezpieczeństwa

Kamil Gołaś

Bezpieczeństwo jest terminem interdyscyplinarnym. Badaniem jego aspektów zajmuje się wiele różnych dziedzin nauki. Należą do nich historia, psychologia, socjologia, nauki prawne, politologia i wiele innych. Już po bogactwie nauk zajmujących się tym problemem można wnioskować, że pojęcie „bezpieczeństwa” jest bardzo bogate jeżeli chodzi o znaczenia i definicje. Wadą takiej sytuacji jest pewna niedookreśloność tego terminu gdyż każdy badacz, każda dziedzina nauki zajmuje się różnymi aspektami bezpieczeństwa.

Najprostsze znaczenie tego terminu można wynieść z etymologii „bezpieczeństwa”. Z języka łacińskiego bezpieczeństwo – securitas składa się z dwóch członów: sine (bez) i cura (zmartwienie, strach, obawa). Bezpieczeństwo było więc rozumiane jako stan braku zmartwień i strachu.[1] Ryszard Zięba podaje, że najogólniejszą definicję bezpieczeństwa zawiera „Słownik nauk społecznych” UNESCO. Definicja tam zawarta, autorstwa Daniela Lernera, brzmi: „W najbardziej dosłownym znaczeniu bezpieczeństwo jest właściwie identyczne z pewnością (safety) i oznacza brak zagrożenia (danger) fizycznego albo ochronę przed nim”.[2] W literaturze znaleźć można również wiele innych definicji. Według Charlesa Manninga bezpieczeństwo jest przeciwieństwem niebezpieczeństwa, które z kolei zostało określone przez Salvadora de Mandriagę jako: „poczucie zagrożenia ze strony niestabilnego porządku, w którym żyjemy.”[3] Roy E. Jones dodaje, że „bezpieczeństwo jest w tym aspekcie swobodą działania, której nie towarzyszy poczucie zagrożenia, a więc i stanem umysłu, który determinowany jest przez określoną formę porządku międzynarodowego.”[4] Czyli podsumowując, w najogólniejszym znaczeniu bezpieczeństwo, w naukach społecznych, obejmuje zaspokajanie takich potrzeb jak: istnienie, przetrwanie, całość, tożsamość, niezależność, spokój, posiadanie i pewność rozwoju. Dotyczy to zarówno pojedynczych jednostek ludzkich, grup społecznych, większych zbiorowości, jak i państw, grup państw oraz całych systemów międzynarodowych.[5]

Definiując bezpieczeństwo należy również zwrócić uwagę na jego związek z pojęciem zagrożenia. Sam źródłosłów bezpieczeństwa – „bez-pieczy” czyli bez ochrony sugeruje, że stan zagrożenia był pierwotny w stosunku do stanu bezpieczeństwa. W zjawisku zagrożenia można wyróżnić dwa aspekty: subiektywny – istniejący tylko w sferze świadomościowej podmiotu, czyli poczucie czy postrzeganie swojej sytuacji jako stanu zagrożenia, oraz obiektywny – czyli realnie występujące zdarzenia i zjawiska wywołujące stan niepokoju i zagrażające podmiotowi. Ryszard Zięba proponuje przyjęcie definicji sformułowanej przez Franza – Xavera Kauffmana, który określa zagrożenie jako: „możliwość wystąpienia jednego z negatywnie wartościowanych zjawisk”.[6]

 

Szwajcarski politolog D. Frei analizując subiektywne i obiektywne aspekty zagrożenia sformułował syntetyczny model objaśniania bezpieczeństwa:

Stan braku bezpieczeństwa powstaje w sytuacji prawidłowo postrzeganego rzeczywistego zagrożenia zewnętrznego;

Stan obsesji rodzi się z wyolbrzymiania nieznacznego zagrożenia;

Stan fałszywego bezpieczeństwa opiera się na minimalizacji postrzegania poważnego zagrożenia zewnętrznego;

Stan bezpieczeństwa występuje w sytuacji nieznacznego i prawidłowo postrzeganego zagrożenia zewnętrznego.[7]

Podsumowując teoretyczne rozważania o pojęciu bezpieczeństwa i jego naturze zasadne wydaje się przytoczenie poglądów Josepha S. Nye oraz Józefa Kukułki, których koncepcje wydają się dopełniać przedstawioną analizę.

Joseph S. Nye wyróżnia dwie możliwości rozumienia bezpieczeństwa. W pierwszym ujęciu – negatywnym, bezpieczeństwo traktowane jest jako brak zagrożeń i w tym aspekcie należy skoncentrować się na analizowaniu działania podmiotu, którego celem jest ochrona przed zagrożeniami dla istotnych wartości wewnętrznych. Drugie ujęcie jest szersze i zwane jest pozytywnym. Postrzega ono kształtowanie pewności przetrwania, posiadania i swobód rozwojowych podmiotu. Inaczej mówiąc: pierwsze podejście definiuje bezpieczeństwo w przeciwieństwie do zagrożenia, natomiast drugie analizuje kreatywną aktywność podmiotu.

Natomiast Józef Kukułka wyodrębnia trzy wymiary bezpieczeństwa: podmiotowe, przedmiotowe i procesualne. W wymiarze podmiotowym bezpieczeństwo oznacza pewność istnienia i przetrwania danego podmiotu, wymiar przedmiotowy oznacza pewność stanu posiadania podmiotu oraz jego swobody rozwojowe, a procesualny – zmienność w czasie subiektywnych i obiektywnych aspektów bezpieczeństwa.[8]

 

---

[1] J. Kaczmarek, A. Skowroński: Bezpieczeństwo: świat – Europa – Polska. Wrocław: „Atla 2” 1998. s. 5

[2] Za: R. Zięba: Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego: koncepcje – struktury – funkcjonowanie. Warszawa: „Scholar” 1999. s. 27

[3] J. Stańczyk: Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa. Warszawa: ISP PAN 1996. s. 16

[4] Tamże s. 16

[5] R. Zięba: Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego. Warszawa: „Scholar” 1999. s. 27

[6] R. Zięba : Instytucjonalizacja… s. 28

[7] W. Fehler: O pojęciu bezpieczeństwa państwa. W: Bezpieczeństwo państw i narodów w procesie integracji europejskiej. Red. W. Śmiałek, J. Tymanowski. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2002. s. 166 – 167

[8] R. Zięba: Instytucjonalizacja… . s. 30

 

 

 

 

 

Komentarze

komentarze