Sytuacja wewnętrzna Federacji Rosyjskiej w momencie jej powstania

Kamil Gołaś

Pierwszą zmianą w stosunku do ZSRR, którą można zauważyć spoglądając na mapę, jest zmiana terytorialna. Federacja Rosyjska pozostała największym na świecie państwem pod względem terytorium, ale w porównaniu ze Związkiem Radzieckim jej obszar zmniejszył się o ok. 25 % i wynosi 17 075 400 km².[1]

Federacja rozciąga się ze wschodu na zachód na przestrzeni  9 tys. km, a na jej obszarze zamieszkiwało w momencie rozpadu ZSRR ok. 150 mln ludności co stanowiło ok. 52 % ludności ZSRR. Analizując przebieg granic Federacji widać wyraźnie ich znaczne cofnięcie. Na Kaukazie biegną tak jak na początku XIX wieku, w Azji Środkowej tak jak w roku 1850, a na zachodzie, z wyjątkiem Obwodu kaliningradzkiego, tak jak w roku 1600. Tak znaczne przesunięcie granic ma oczywiście głębsze znaczenie geopolityczne. Do takich kwestii należy wyjście do mórz, którą to sprawę można rozpatrywać w kontekstach: militarnym, ekonomicznym i surowcowym. Ze względów militarnych i transportowych najistotniejszy jest fakt, że Rosja posiada obecnie jedynie dwa porty oceaniczne (Murmańsk i Pietropawłowsk), a pozostałe mają niezbyt korzystne położenie ze względu na warunki klimatyczne lub położenie na morzach wewnętrznych (Noworosyjsk, Władywostok, Kaliningrad, Archangielsk). Istotna jest również strata najważniejszych portów na Bałtyku: Tallin, Ryga, Kłajpeda i Morzu Czarnym: Odessa, Sewastopol, Jałta, Batumi. Ze względu na aspekt surowcowy niekorzystna jest utrata pełnej możliwości korzystania z szelfów Morza Czarnego, Kaspijskiego i Bałtyckiego.[2]

Najistotniejszy jest tu nieuregulowany status Morza Kaspijskiego, które z prawie wyłącznej domeny ZSRR( dostęp do niego miał również Iran), stało się jeziorem, do którego dostęp ma pięć państw: Federacja Rosyjska, Azerbejdżan, Iran, Turkmenistan i Kazachstan. Status tego akwenu jest tym istotniejszy, że jest on bogaty w ropę naftowa i gaz ziemny, które to surowce są bardzo ważne dla bezpieczeństwa ekonomicznego wszystkich zaangażowanych państw.[3]

Wskazuje się, że opisane zmiany terytorialne mają znaczący wpływ na możliwość oddziaływania Rosji na środowisko międzynarodowe. Andrzej Melwille z Moskiewskiego Państwowego Instytutu Stosunków Międzynarodowych twierdzi, że Rosja została zepchnięta do północno – wschodniej części masywu euroazjatyckiego, co spowodowało odsunięcie jej od głównej osi oddziaływań międzynarodowych, jak również utrudnia spełnianie roli połączenia między Europą a Azją, do której to roli Rosja aspirowała od początku swego istnienia.[4]

Zmiany granic doprowadziły również do przerwania jednolitej infrastruktury komunikacyjnej. Poszczególne odcinki sieci komunikacyjnych, gazowych, rurociągowych i energetycznych dostały się pod kontrolę odpowiednich, nowopowstałych państw, co stanowi utrudnienie dla funkcjonowania państwa tej wielkości co Rosja oraz utrudnia osiąganie korzyści gospodarczych. Ten ostatni fakt związany jest często z niejednoznacznym stosunkiem danego państwa do jego pozycji względem Federacji Rosyjskiej.[5]

Kolejnym istotnym wyznacznikiem pozycji Federacji jest sytuacja w rosyjskiej gospodarce. Największym bogactwem Rosji są surowce. Na jej powierzchni znajdują się największe na świecie złoża gazu ziemnego (szacowane na ok. 48 bln m³ ), drugie pod względem wielkości zasoby węgla kamiennego (ok. 160 mld ton) i ósme na świecie złoża ropy naftowej (szacowane na 6,7 mld ton). Do innych bogactw rosyjskich, o mniejszym znaczeniu, zalicza się obszary leśne oraz rozbudowany system rzeczny. Jednocześnie za jeden z największych negatywnych czynników w rosyjskiej gospodarce uznaje się sieć komunikacyjną. Mimo, że w liczbach bezwzględnych sieć wydaje się rozbudowana: 905 tys. km dróg, w tym 495 tys. km o nawierzchni twardej, 86 tys. km sieci kolejowej, 43 tys. km sieci zelektryfikowanej, to w rzeczywistości sieć komunikacyjna jest w Rosji niewystarczająca dla jej potencjału. Bardzo niski wskaźnik gęstości dróg (27 km na 1000 km² powierzchni) nie wydaje się wystarczający do wspomnianego już celu odgrywania znaczącej roli w tranzycie między Europą i Azją.[6]

W interesującym nas okresie w Rosji trwał strukturalny kryzys gospodarczy, który był związany z transformacją ustrojową i gospodarczą. Na koniec roku 1991 zanotowano fatalny wynik gospodarczy – produkt krajowy brutto zmniejszył się w ciągu tego roku o 20 proc. , produkcja przemysłowa spadła o ok. 15 – 20 proc. , inwestycje o ok. 15 proc. Powszechny był niedobór towarów powszechnego użytku.  W 1991 r. właściwie cała gospodarka przeszła na wymianę barterową, a działalność ekonomiczna rządu ograniczała się do organizacji umów barterowych.  2 stycznia 1992 r. w życie wszedł, odkładany od pewnego czasu na prośbę innych państw WNP, dekret o liberalizacji cen. Doprowadziło to do hiperinflacji – indeks wzrostu cen w 1992 r. osiągnął 2609 proc. w stosunku do roku ubiegłego. Pod naciskiem różnych środowisk, przede wszystkim lobby przemysłowo – wojskowego i dyrektorskiego, rząd musiał wyrazić zgodę na szerokie finansowanie przedsiębiorstw, co poprawiło nieco dramatyczną sytuację, ale przyczyniło się również do wzrostu deficytu budżetowego do 10,8 proc. Pod presją przedsiębiorstw, których polityka była odpowiedzialna za tak wysoką inflację, doszło do sytuacji paradoksalnej. Bank centralny dbał o wzrost produkcji przemysłowej, a rząd o utrzymanie kursu waluty narodowej.[7]

Różnice interesów między centralą a regionami ujawniły się również w sferze gospodarczej. Rząd zrezygnował z dotacji na artykuły pierwszej potrzeby, a decyzję o dotowaniu pozostawił władzom regionalnym. Widząc, że na ich barki spadł ciężar utrzymywania spokoju społecznego, władze regionów przestały przekazywać swoje podatki do budżetu centralnego. Zaistniała sytuacja zyskała miano „drugiej wojny budżetowej”, a „federalizm budżetowy” stał się jednym z najważniejszych problemów politycznych ówczesnej Rosji.[8]

Rezultatami polityki stabilizacji w 1992 roku były: zmniejszenie się PKB do 81 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim, zmniejszenie produkcji przemysłowej do 80 proc., produkcji rolnej do 90 proc. Spadło również wydobycie surowców, ale wzrósł eksport ropy naftowej, co było związane z zamrożeniem cen tejże na rynku krajowym na poziomie 5 – 15 proc. ceny światowej, co z kolei powodowało, że eksport tego surowca był bardzo korzystny. Pogorszyła się natomiast sytuacja finansowa ludności. W 1991 roku ludzie z dochodami poniżej minimum społecznego stanowili 11,7 proc, a w grudniu 1992 r. procent ten wyniósł 28,2.[9]

Ważnym elementem sytuacji gospodarczej Rosji była również reforma prywatyzacyjna przeprowadzona w 1992 r. 1 października wprowadzono czeki prywatyzacyjne, które umożliwiały obywatelom nabywanie udziałów w spółkach akcyjnych, w które przekształciły się przedsiębiorstwa państwowe. Znaczną przewagę w wykupywaniu akcji zdobyli „swoi” czyli dotychczasowe kierownictwa, dyrektorzy i załogi przedsiębiorstw, co z kolei doprowadziło do sytuacji, w której wiele zakładów nie trafiło na giełdę. Prywatyzacja doprowadziła do wzrostu znaczenia pieniądza w gospodarce, a tym samym umocnienia pozycji banków, którą to sytuację nazywano „oligarchią bankową”.[10] Ogólnie można powiedzieć, że sytuacja gospodarcza Rosji była bardzo trudna. Na głębię problemów składały się: postępujący spadek produkcji przemysłowej, odpływ kapitału za granicę, niewydolność systemu podatkowego, brak wystarczającego wsparcia ze strony międzynarodowych instytucji finansowych ( o które, Rosja nie zabiegała początkowo zbyt usilnie, nie przypisując im zbyt dużej wagi, co wiązało się z naciskiem na zagadnienia polityczne a nie finansowe rosyjskiej polityce zagranicznej), zbyt niskie dochody z prywatyzacji oraz system dotacji centralnych. W wyniku niekonsekwentnych (z powodów politycznych i ścierania się grup interesu), prorynkowych reform gospodarczych nastąpił drastyczny spadek PKB, hiperinflacja oraz obniżenie konsumpcji.[11]

Pisząc o potencjale ekonomicznym Federacji Rosyjskiej nie można pominąć „kompleksu wojskowo – przemysłowego”, który jest jedną z istotniejszych sfer gospodarki rosyjskiej i jest ściśle powiązany z potencjałem militarnym tego państwa. Istnieje wiele możliwych definicji „kompleksu wojskowo – przemysłowego”, ale najtrafniejsza wydaje się być ta przyjęta przez Ireneusza Topolskiego: „Kompleks wojskowo – przemysłowy Federacji Rosyjskiej jest częścią gospodarki, która ma na celu zapewnienie funkcjonowania całego systemu militarnego państwa, tj. zarówno sił zbrojnych jak i infrastruktury wojskowej.” Następnie I. Topolski wylicza zadania i skład kompleksu wojskowo – przemysłowego (WPK – wojenno – promyszlennyj kompleks). Do najważniejszych zadań można zaliczyć: produkcję uzbrojenia i sprzętu wojskowego dla rosyjskich struktur siłowych, zapewnienie wszelkich środków i materiałów niezbędnych do funkcjonowania armii rosyjskiej  i pozostałych struktur siłowych, prowadzenie prac naukowych i badawczych w celu opracowania nowych typów uzbrojenia i sprzętu wojskowego, prowadzenie badań naukowych w celu rozwijania najnowocześniejszych technologii podwójnego przeznaczenia oraz cywilnych, budowę i utrzymanie infrastruktury wojskowej. Widać więc, że zadania WPK są bardzo różnorodne i nie ograniczają się tylko do obsługi armii rosyjskiej. Tę różnorodność widać także w elementach, które wchodzą w skład WPK: „specjalne” zakłady produkcyjne zajmujące się wytwarzaniem uzbrojenia i sprzętu wojskowego, ośrodki naukowo – badawcze, centra doświadczalno – konstrukcyjne i poligony doświadczalne, cywilne zakłady produkcyjne, których wydzielone działy wytwarzają technikę wojskową lub kooperują z „zakładami specjalnymi” jako podwykonawcy, zaplecze socjalne.[12]

W ZSRR siły zbrojne i ich otoczenie gospodarcze były traktowane priorytetowo przez władze, potęga militarna była jednym z najważniejszych aspektów mocarstwowości . Dane dotyczące kompleksu wojskowo – przemysłowego z okresu Związku Radzieckiego są niejednoznaczne, wskazują na duży udział tej kategorii w budżecie i gospodarce państwa, ale nie są zgodne co do tych wielkości, co wydaje się mieć związek z trudnością w dostępie do wiarygodnych informacji z tamtego okresu. M. Tatu twierdzi, że z kompleksem wojskowym w ZSRR związanych było około 60 proc. wszystkich przedsiębiorstw. W. Sieriebriannikow podaje, że tworzenie WPK i utrzymanie armii pochłaniało 80 – 90 proc. zasobów surowcowych, technicznych, finansowych i intelektualnych. R. Sakwa zauważa, że przemysł zbrojeniowy pochłaniał około 20 proc. dochodu narodowego. Z kolei zachodnie instytuty badawcze podają, że wydatki wojskowe ZSRR wynosiły w latach osiemdziesiątych około 12 – 14 proc.[13]

Według J. Szyszkowa kompleks wojskowo – przemysłowy absorbował na produkcję uzbrojenia 4/5 całej mocy przemysłowej, 3/4 zasobów pracowniczych i naukowo – technicznych, 9/10 potencjału naukowego i konstrukcyjnego. W liczbach bezwzględnych tylko USA posiadały wyższy budżet obronny – przeszło dwukrotnie. Jednak z powyższych danych wynika, że WPK był faktycznie wspierany przez całą gospodarkę ZSRR.[14] Należy tu jednak zaznaczyć, że w skład WPK wchodziły także przedsiębiorstwa nastawione całkowicie na produkcję niewojskową – około 20 proc. WPK. Wiele z tych zakładów miało za zadanie, oprócz normalnej produkcji, utrzymywać w gotowości linie produkcyjne, które miały stanowić rezerwę strategiczną na wypadek wojny.

Kolejnym ważnym wskaźnikiem obrazującym ogrom WPK w gospodarce Związku Radzieckiego jest liczba zatrudnionych w nim osób. Najbardziej wiarygodne dane zawierają następujące liczby: personel zatrudniony w zakładach produkcyjnych – około 5,5 – 5,7 mln, osoby powiązane z dziedziną badań i rozwoju naukowego – około 1,2 – 1,5 mln, osoby nie należące do grupy pierwszej, ale zatrudnione w WPK – 3 – 6 mln, osoby zatrudnione w przedsiębiorstwach nastawionych na produkcję „specjalną”, powiązane z WPK – 6 – 10 mln. Podsumowując, mówi się o około 12 -16 mln pracowników kompleksu wojskowo – przemysłowego, a osób związanych z tym kompleksem 20 – 22 mln. Niektórzy autorzy podają nawet liczbę 35 mln, która określa wszystkie osoby związane z WPK oraz ich rodziny. Porównując to do populacji pracujących w ZSRR – 67,7 mln można łatwo zauważyć, że potencjał WPK był naprawdę znaczny.[15]

Upadek ZSRR doprowadził do rozerwania spójnego systemu WPK, jego placówki znalazły się na terytoriach piętnastu nowopowstałych państw. Federacja Rosyjska przejęła około 70 – 80 proc. potencjału, 75 proc. urządzeń produkcyjnych. Jeżeli chodzi o pracowników to wielkości te wyglądają następująco: w zakładach zbrojeniowych 72 proc. zatrudnionych, a w placówkach badawczo – naukowych 84 proc. Na terytorium Federacji zostało około 60 – 72 proc. przedsiębiorstw zbrojeniowych oraz 70 – 84,3 proc. instytutów naukowych i badawczych.  Rosja przejęła też 80 proc. całkowitej produkcji uzbrojenia w byłym ZSRR oraz 70 – 90 proc. prowadzonych prac badawczo – rozwojowych. Jednak wielkości te nie ukazują pełnego obrazu sytuacji przemysłu zbrojeniowego w byłym ZSRR.[16]

Należy jednak pamiętać, jak słusznie zauważa I. Topolski, że przemysł ten był w znacznym stopniu rozproszony, co było sprzeczne z regułami ekonomii, ale zgodne z polityką ówczesnych władz, zakładającą konieczność wyrównywania potencjałów i industrializacji poszczególnych republik. Prowadziło to do kuriozalnych sytuacji, w których potrzebne materiały musiały być transportowane na ogromne odległości, co więcej często konkretne zakłady nie miały swoich odpowiedników w innych regionach. Utrzymywanie takiej struktury było zagrożeniem dla bezpieczeństwa ekonomicznego i militarnego ZSRR, ale struktura taka znajdywała poparcie w lobby przemysłowo – wojskowym, jak również we władzach poszczególnych republik i nomenklatury urzędniczej WPK. Należy bowiem pamiętać, że omawiana struktura wymagała bardzo rozbudowanej biurokracji do w miarę sprawnego funkcjonowania. W wyniku tej sytuacji, po rozpadzie ZSRR, Federacja Rosyjska nie była w stanie wykorzystywać całego swego potencjału w tej dziedzinie bez udziału innych nowopowstałych państw, na terytorium których znalazły się specjalistyczne przedsiębiorstwa, nie mające swego odpowiednika w Federacji. Tym samym Rosja mogła produkować samodzielnie tylko  około 17 – 20 proc. potrzebnego jej uzbrojenia.[17]

Innym ważnym zjawiskiem wpływającym na późniejszy potencjał WPK była tzw. „konwersja”. Był to proces, który rozpoczął się jeszcze za czasów Gorbaczowa i był kontynuowany przez władze Federacji Rosyjskiej. Celem były przemiany w WPK, zwiększenie jego rentowności i przydatności dla reszty gospodarki. Można wyróżnić dwie główne fazy tego projektu. Początkowo zmiany miały charakter administracyjno – dyrektywny, a charakteryzowały się przewagą interesu politycznego nad ekonomicznym w wyznaczaniu odgórnie zadań dla poszczególnych przedsiębiorstw. Kolejną fazą była koncepcja „ekonomiczna”, w której zmieniono sposób finansowania produkcji, system nakazowy zamieniono na system dotacji i ulg kredytowania konwersji produkcji. Jednakże rezultaty tych zmian były negatywne co było związane z niedocenianiem roli kompleksu wojskowo – przemysłowego w gospodarce. Przestawienie wielu przedsiębiorstw na produkcję cywilną doprowadziło do zmniejszenia produkcji wojskowej co z kolei spowodowało zmniejszenie wpływów budżetowych, a także uzewnętrznienie braku przygotowania do rywalizacji na wolnym rynku. W rezultacie doszło nie tyle do konwersji kompleksu wojskowo – przemysłowego, a do jego rozbicia, co starały się naprawić kolejne rządy Federacji Rosyjskiej.[18]

Siły zbrojne były dumą Związku Radzieckiego, głównym wyznacznikiem jego pozycji na świecie. Cieszyły się przywilejami i poważaniem nie tylko wśród władz, ale również wśród ludzi. Jedno z popularnych powiedzeń z tamtego okresu mówiło, że tylko armia i KGB są instytucjami, których jakości i profesjonalizmu można być pewnym. Jednakże po upadku ZSRR siły zbrojne utraciły swą uprzywilejowaną pozycję, co było wynikiem zarówno kryzysu ekonomicznego, jak i błędów w polityce władz.[19] Ogromny wpływ na pozycje sił zbrojnych federacji Rosyjskiej miały traktaty rozbrojeniowe i umowy międzypaństwowe, przede wszystkim ze Stanami Zjednoczonymi, ale te zostaną wspomniane w kolejnym podrozdziale. W tej części pracy tematem rozważań będzie stan sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej przejętych po rozpadzie Związku Radzieckiego.

Tradycyjnie strukturę sił zbrojnych można podzielić na strategiczne siły nuklearne oraz siły konwencjonalne, w których skład wchodzą: siły lądowe, siły morskie, siły powietrzne oraz w przypadku Federacji Rosyjskiej dodatkowo inne struktury siłowe.[20] W 1992 roku na terenie państw byłego ZSRR znajdowało się 1857 – 2402 pocisków balistycznych i bombowców,  na których znajdowało się około 9537 – 10053 ładunków nuklearnych. Poza tym Federacja Rosyjska posiadała 55 okrętów podwodnych o napędzie atomowym wyposażonych w międzykontynentalne pociski balistyczne. Dla porównania, Stany Zjednoczone posiadały w tamtym okresie około 1239 – 2247 środków przenoszenia oraz 8772 – 10815 głowic. Poza obszarem Federacji znalazło się około 1/4  środków przenoszenia i 1/3 głowic. W późniejszym okresie potencjał sił nuklearnych ulegał ciągłej redukcji, zarówno z powodu podpisywanych porozumień, jak i ze względów finansowych.[21]

Siły konwencjonalne ZSRR w 1990 roku wynosiły: około 4 mln żołnierzy, 20694 czołgi, 29384 bojowych wozów opancerzonych, 13828 jednostek artylerii powyżej 100 mm, 6445 samolotów oraz 1330 śmigłowców.[22] Siły lądowe stanowiły najliczniejsza część sił zbrojnych ZSRR a potem Rosji – około 1,4 mln żołnierzy. Rosja przejęła największą część tych sił, ale należy pamiętać, że były to jednostki „drugiego rzutu”. Najwartościowsze jednostki stacjonowały w byłym NRD, Polsce i w państwach nadbałtyckich. W roku 1991 w Wojskach Lotniczych i Wojskach Obrony Przeciwlotniczej ZSRR służyło 895 tys. żołnierzy, natomiast w roku 1992 Siły Powietrzne federacji Rosyjskiej liczyły 656 tys. ludzi i dysponowały w WL – 7025 samolotami, a w WOP około 2575 maszynami. Siły morskie ZSRR liczyły w 1991 r. około 450 tys. żołnierzy, a Federacja w 1992 roku przejęła 320 tys. ludzi. Z analizy danych wynika, że siły morskie miały najmniej problemów strukturalnych w wyniku rozpadu ZSRR, znacząca większość dostała się pod panowanie Rosji. Jednakże istotny ubytek zanotowano w infrastrukturze wykorzystywanej przez siły morskie. Ogromna większość nowoczesnych portów dostała się pod zarząd Ukrainy, Litwy, Łotwy i Estonii. Siły morskie Rosji posiadały: 183 taktyczne okręty podwodne, 192 okręty głównych klas, 305 okrętów patrolowych i ochrony wybrzeża, 218 okrętów przeciwminowych, 180 jednostek desantowych, 685 okrętów pomocniczych, 1100 samolotów bojowych oraz 290 śmigłowców.[23]

Poza wojskiem regularnym ZSRR, a później Federacja Rosyjska posiadała szereg struktur siłowych, które dysponowały własnymi siłami zbrojnymi. Do struktur tych możemy zaliczyć: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Federacji Rosyjskiej, Federalną Służbę Graniczną FR, Federalną Służbę Bezpieczeństwa FR, Federalną Służbę Wojsk Kolejowych FR, Federalną Służbę Ochrony FR, Federalną Agencję Rządowej Łączności i Informacji. W formacjach tych mogło służyć, według szacunków, około 0,6 mln – 2 mln ludzi.[24] Siła militarna była jednym z głównych wyznaczników potęgi ZSRR, była i jest jednym z ważniejszych wyznaczników potęgi Federacji Rosyjskiej. Jednak była również ogromnym problemem dla samej Federacji. Ze względów finansowych, państwo to nie było w stanie utrzymywać tak potężnych sił zbrojnych. Należy również pamiętać, że stan techniczny sprzętu wojskowego w wielu przypadkach nie był zadowalający, a w przypadku strategicznych sił nuklearnych stanowił wręcz zagrożenie, w tym przypadku nie tylko dla potencjalnych przeciwników Federacji Rosyjskiej, ale również dla niej samej. W zmienionej sytuacji międzynarodowej po rozpadzie ZSRR, siły militarne były dla Federacji nie tylko atutem, ale również problemem w jej polityce bezpieczeństwa.

Istotnym czynnikiem wewnętrznym wpływającym na sytuację Federacji Rosyjskiej jest czynnik demograficzno – społeczny. Jak już powiedziano w momencie rozpadu ZSRR na terytorium Rosji zamieszkiwało około 150 mln ludzi. Liczba narodowości zamieszkujących Rosję zmniejszyła się w porównaniu ze Związkiem Radzieckim, ale nadal ich liczba jest znaczna. Dostępne dane różnią się między sobą: niektórzy autorzy podają liczbę mniejszości nierosyjskich na 90[25], inni liczbę tę określają na 142 narody i 40 wchodzących w ich skład grup etnicznych. Największy odsetek stanowią Rosjanie – 79,8 proc., a następnie Tatarzy – 5,6 mln, Ukraińcy – 2,9 mln, Baszkirzy – 1,7 mln, Czuwasze – 1,6 mln, Czeczeńcy – 1,4 mln oraz Ormianie – 1,1 mln. Widzimy więc, ze Rosja nie jest państwem mononarodowym, a jej mniejszości stanowią ok. 20 proc. całej populacji.[26]

Jest to sytuacja, która może potencjalnie zagrozić bezpieczeństwu federacji. Istnieje bowiem wiele ognisk konfliktów etnicznych, które albo już przerodziły się w otwarte konflikty, albo mogą stanowić problem w niedalekiej przyszłości. Do takich punktów zapalnych można zaliczyć: Kaukaz Północny (Północna Osetia, Czeczenia, Inguszetia i Dagestan), region Wołżańsko – Uralski (Tatarstan, Baszkartostan, Czuwasza, Marii – Eł, Mordawia, i Udmurcja), Wschodnia Syberia (Tuwa, Chakasja, Buriacka, Republika Ałtajska).[27] Dodatkowym problemem dla Rosji i jej sąsiadów może być również około dwudziestopięciomilionowa diaspora rosyjskojęzyczna. Należy pamiętać, że w okresie istnienia Związku Radzieckiego Rosjanie byli narodem uprzywilejowanym, a po rozpadzie ZSRR stali się wręcz nieproszonymi gośćmi w niektórych, byłych republikach Związku. Na nich koncentrowały się negatywne nastroje miejscowej ludności. Diaspora rosyjska jest więc potencjalnym czynnikiem, który może utrudniać pozytywne kontakty miedzy państwami byłego ZSRR, z jednej strony powodując nieufność u sąsiadów Rosji, a z drugiej stawiając Federację przed dylematem: czy ingerować w sprawy sąsiadów w ochronie praw mniejszości rosyjskiej, potencjalnie kosztem dobrych relacji dwustronnych, czy wręcz przeciwnie, dbać o dobre stosunki, zaniedbując interesy diaspory rosyjskiej.[28]

Kolejnym problemem jest często religijne podłoże konfliktów etnicznych. Najwięcej wspólnot i stowarzyszeń działało w ramach Cerkwi Prawosławnej, ale drugie miejsce pod względem wyznawców zajmuje religia muzułmańska. Nakładanie się granic etnicznych i religijnych powoduje wzrost napięć między poszczególnymi narodowościami. Dodatkowo w niektórych republikach Federacji liczba wyznawców religii muzułmańskiej zbliża się do liczby wyznawców prawosławia, co w związku z większym przyrostem naturalnym muzułmanów, może doprowadzić do przejęcia władzy  tych ostatnich w danej republice w wyniku demokratycznych wyborów. Jest to jeden z potencjalnych problemów, z którymi będzie się musiała zmierzyć Federacja. Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na potencjał Rosji jest społeczeństwo. Niektórzy mówią, że właściwie jest to społeczeństwo In statu nascendi gdyż właściwa stratyfikacja społeczna zaczęła się kształtować dopiero po upadku ZSRR. Pojawiła się klasa średnia, klasa właścicieli, którą nie zawsze można utożsamiać z klasą średnią, natomiast nie zmieniła się znacząco rola inteligencji, która zawsze miała ograniczone znaczenie. Widoczny był też brak aktywizacji społeczeństwa, charakterystyczny był bierny nihilizm. Obywatele w przeważającej liczbie oczekują poprawy sytuacji, ale bez ich udziału – całą inicjatywę pozostawiają władzom. Wydaje się, że jest to efekt wieloletnich rządów totalitarnych. Rosjanom doskwiera brak poczucia bezpieczeństwa, konieczność ponoszenia odpowiedzialności za własny los, gorycz utraty przez Rosję dotychczasowej pozycji światowego mocarstwa. Co więcej panuje dość powszechne przekonanie o nieskuteczności metod demokratycznych w rządzeniu Rosją. Wielu uważa, że Rosji potrzebne są rządy silnej ręki. Częsta jest nostalgia za radziecką stabilizacją. Pokazują to np. badania opinii publicznej z 1994 r., które wykazały, że ponad 2/3 Rosjan odczuwa żal po rozpadzie Związku Radzieckiego.[29]

Monika Nizioł w swojej pracy zauważa istnienie swego rodzaju „błędnego koła”, które polega na tym, że obawy społeczeństwa i niewydolny system polityczny ograniczają możliwość osiągnięcia optymalnych rozwiązań ekonomicznych, co z kolei powoduje negatywne efekty socjalne. Niezadowolenie społeczeństwa wypacza znacznie procesów demokratycznych, a to z kolei podważa podstawy transformacji ustrojowej.[30]

Z analizy wymienionych czynników wewnętrznych wynika jasno, że sytuacja Federacji Rosyjskiej na początku istnienia była trudna. Przejęcie masy upadłościowej ZSRR zapewniło Rosji pewne atuty, ale wydaje się, że jednak czynniki negatywne i problemy związane z dziedzictwem radzieckim miały stosunkowo większe znaczenie dla pozycji Federacji. Lista wymienionych czynników wewnętrznych nie jest oczywiście kompletna, ale wydaje się, że te zawarte mają największe znaczenie w omawianym temacie.