Kamil Gołaś: Relacje Rosja – Indie

Dmitry_Medvedev_at_the_34th_G8_Summit_7-9_July_2008-61[1]

Kamil Gołaś

Indie leżą w ważnym z punktu widzenia strategicznego regionie świata tj. w Azji Południowej. Co prawda jest to region odrębny od omawianego wcześniej, jednak stosunki Rosji z Indiami są istotne dla pozycji Moskwy w wymiarze zarówno regionalnym jak i globalnym. Ponadto Indie graniczą z Chinami co w dodatkowy sposób wzmacnia ich znaczenie, także w polityce Rosji wobec regionu Azji i Pacyfiku.

Stosunki między obydwoma państwami mają długą tradycję. Ich intensyfikacja miała miejsce jeszcze w okresie istnienia ZSRR w latach pięćdziesiątych. Dla obu stron wzajemne zbliżenie było korzystne. Dla Indii współpraca ze Związkiem Radzieckim była umocnieniem ich bezpieczeństwa w związku z zagrożeniem jakie generował Pakistan i Chiny. Dla Rosji dobre stosunki z głównym filarem Ruchu Państw Niezaangażowanych były istotne do rozszerzenia jej wpływów na państwa Trzeciego Świata. Należy również zauważyć, że relacje ZSRR – Indie nie miały charakteru patron – klient. Było to szczególnie ważne w późniejszym kształtowaniu się stosunków Federacji Rosyjskiej i Indii.[1]

Na początku lat dziewięćdziesiątych wzajemne stosunki nie wyglądały najlepiej. Przyczyniła się do tego fundamentalna zmiana sytuacji międzynarodowej na świecie i zanik rywalizacji zimnowojennej. Zwrot Rosji ku Zachodowi spowodował również swego rodzaju oddalenie się od Indii. Zaniepokojenie w New Delhi wzbudziły również działania Rosji, których celem miało być ocieplenie relacji z Pakistanem.[2]

Sytuacja zmieniła się wraz z wizytą Borysa Jelcyna w Indiach w styczniu 1993 r. Podpisano wtedy nowy Układ o przyjaźni i współpracy zastępując ten z 1971 r. Porozumienie zakładało poszerzenie współpracy między obydwoma państwami i odideologizowanie wzajemnych stosunków. Rosja zgadzała się z racjami Indii, że broń nuklearna jest im potrzebna do odstraszania Pakistanu. Zapowiedziano także dalszą współpracę wojskową. Duże znaczenie dla Indii miało poparcie Rosji dla kwestii integralności Indii i sprawy Kaszmiru.[3]

Wzajemne stosunki nabrały tempa po zmianie na stanowisku ministra spraw zagranicznych Rosji. W marcu 1996 r. państwa podpisały porozumienie o utworzeniu „gorącej linii” między głowami obu państw oraz, niejako przy okazji, umowy o współpracy kulturalnej, naukowej i technologicznej.[4] W tym okresie jeszcze wyraźniejsze stały się wspólne interesy obu krajów. Oba były zainteresowane walką z separatystami (Rosja w Czeczenii, Indie w Kaszmirze), oba podważały porządek świata oparty na pax americana i podzielały wizję multipolarnego ładu światowego. Co więcej Rosja była zainteresowana pogłębianiem współpracy z Indiami widząc, że do tego samego dążą Amerykanie.[5]

W 1998 r. Rosja próbowała przeforsować ideę „wielkiego trójkąta eurazjatyckiego” z udziałem Rosji, Indii i Chin, ale nie doszła ona do skutku w wyniku braku zainteresowania Indii i Chin.[6] Przez kolejne lata rozwijała się dwustronna współpraca w dziedzinach energetyki i transportu. Rosja asystowała w projektach dotyczących budowy indyjskich elektrowni atomowych, a Indie inwestowały w rosyjski przemysł gazowy. W ramach współpracy gospodarczej i handlowej strony powołały Międzynarodowy Korytarz Północ – Południe, mający na celu ułatwienie wymiany między państwami azjatyckimi a Rosją i państwami europejskimi. Nową podstawą w stosunkach dwustronnych stała się Deklaracja o partnerstwie strategicznym podpisana w 2000 r.[7]

Prezydent Putin również dążył do zacieśniania współpracy między Rosją a Indiami, czego przejawem było spotkanie na Konferencji w sprawie Współpracy i Budowy Środków Zaufania w Azji, która odbyła się 4 czerwca 2002 r. w Ałma – Acie. W grudniu tego roku Putin złożył wizytę w Indiach, której istotą było pogłębianie współpracy gospodarczej.[8] W 2004 r. miała miejsce kolejna wizyta rosyjskiego prezydenta w Indiach, która nie przyniosła jednak żadnych nowych rozwiązań. Uważa się, że miała raczej wymiar propagandowy i demonstracyjny wobec Zachodu.[9]

Dużo bardziej owocna była wizyta prezydenta Putina w Indiach w styczniu 2007 r. Podpisano kilka wielomiliardowych kontraktów. Jeden z nich dotyczy budowy globalnego systemu nawigacji satelitarnej, konkurencyjnego w stosunku do amerykańskiego GPS. Putin zaproponował również znaczny udział Rosji w budowie elektrowni atomowych. Nie obyło się bez propagandowych gestów skierowanych przeciw państwom zachodnim: Rosja zaproponowała Indiom udział w eksploatacji rosyjskich złóż ropy i gazu, natomiast państwa europejskie ciągle nie otrzymały takiej propozycji. Oczywiście nie było przypadkiem, że wizyta odbyła się w  okresie  pogorszenia się stosunków Rosja – Zachód.[10]

Wydaje się, że Rosja próbuje wrócić do, wspomnianej już, koncepcji sojuszu Moskwa – Pekin – New Delhi. Komentatorzy twierdzą, że obecnie idea ta ma dużo większe szanse powodzenia niż w 1998 r. Poprawiają się stosunki Indie – Chiny, a wszystkie trzy mocarstwa mają zbieżne interesy, przede wszystkim przejawiające się w sprzeciwie w stosunku do dominacji USA na świecie.[11]

Najważniejszym aspektem współpracy na linii Rosja – Indie jest kwestia zbrojeń. Jeszcze w okresie istnienia ZSRR, Indie były jednym z głównych importerów broni rosyjskiej. 28 stycznia 1993 r. FR i Indie podpisały porozumienie o współpracy wojskowej. Porozumienie przewidywało kooperację w zakresie nauki i technologii obronnych, wizyt szkoleniowych, wymiany personelu, wspólnych badań i rozwijania projektów. W latach 1997 – 2001 Indie zakupiły w Rosji uzbrojenie za 3,771 mld USD, co stanowiło 80 proc. indyjskich zakupów w tym okresie oraz odpowiadało 21 proc. eksportu Rosji.  Współpraca wojskowa obejmowała również dziedzinę technologii jądrowej, rakietowo – kosmicznej i lotniczej. W 2005 r. Indie zakupiły od Rosji broń za ok. 1,8 mld USD. Ważny , również dla stosunku sił w regionie, był zakup przez Indie lotniskowca Admirał Gorszkow, przemianowanego na Vikramaditya. W latach 2005 – 2007 miały również miejsce wspólne manewry wojskowe Indii i Rosji.[12]

Warto w tym miejscu zauważyć, że Rosja podchodzi nieco inaczej do współpracy wojskowej z Indiami i Chinami. Chiny, jak już napisano, są największym odbiorcą sprzętu rosyjskiego, ale otrzymują modele nieco przestarzałe. Indie procentowo są odbiorcą mniejszym, ale otrzymują rosyjski sprzęt najwyższej jakości. Wydaje się, że istnieją dwie główne przesłanki takiego postępowania Rosji. Moskwa, mimo szerokiej współpracy, obawia się nadmiernego wzrostu potęgi Chin, który może potencjalnie zagrozić pozycji Rosji w regionie Azji i Pacyfiku. W takim przypadku Indie są pewniejszym partnerem, gdyż ich interesy nie kolidują w żadnym miejscu z interesami Federacji. Można powiedzieć, że Indie mogłyby być swego rodzaju równoważnikiem wzrostu potęgi ChRL. Drugim czynnikiem jest konkurencja między Rosją i USA o względy New Delhi. Rosjanie muszą oferować najlepszy sprzęt i najnowocześniejsze technologie w obawie przed dobrymi ofertami Stanów Zjednoczonych wobec Indii.         

            Stosunki Rosji i Indii właściwie przez cały okres rozwijały się bardzo dobrze. Występuje wiele płaszczyzn, na których oba państwa są w stanie współpracować ze sobą. Dwustronna współpraca jest korzystna dla obu państw gdyż wzmacnia międzynarodową pozycję i jednego, i drugiego. Indie czują się bezpieczniejsze posiadając Rosję jako partnera i dostawcę uzbrojenia. Rosja przy pomocy Indii stara się budować ład wielobiegunowy. Nie do przecenienia są również dochody z handlu bronią z tym państwem. Wydaje się, że w przyszłości relacje obu państw nadal będą się rozwijać, gdyż nie widać obecnie ważniejszych kwestii spornych.

            Region Azji i Pacyfiku zawsze odgrywał istotną rolę w polityce Rosji. Często nie była to rola eksponowana, ze względu na ważniejsze priorytety, głównie kontakty z Zachodem. Przez długi okres region ten był swego rodzaju odskocznią, do której zwracał się Kreml gdy doznał, w swoim mniemaniu, porażki na innych odcinkach politycznej walki. Sytuacja zmieniła się wraz z poprawą sytuacji gospodarczej Rosji. Moskwa zaczęła dysponować środkami prowadzenia polityki, które mogła wykorzystywać na więcej niż jednym kierunku polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Należy przyznać, że Azja jest obecnie obszarem szczególnego zainteresowania polityków rosyjskich. Jest obszarem, na którym Rosja może budować swoją mocarstwowość. Jest tak dlatego, że sytuacja międzynarodowa na kontynencie azjatyckim jest dużo bardziej dynamiczna i podatna na zmiany niż przestrzeń euroatlantycka. Ponadto pozycja Rosji w regionie zależy w znacznym stopniu od jej położenia geopolitycznego oraz, w ostatnim okresie, od znacznej bazy surowcowej.  Region Azji Północno – Wschodniej jest też szczególnie ważny dla Rosji ze względów bezpieczeństwa. Nagromadzone są w nim czynniki potencjalnie konfliktogenne, które mogą destabilizacyjnie wpływać na terytorium rosyjskie. Dlatego dla Rosji fundamentalne znaczenie ma wpływanie na istniejącą na tym obszarze równowagę sił. Oczywiście największe znaczenie nadal mają stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, ale Rosja zwraca również uwagę na rosnącą potęgę Chin i Indii. Przyszłość Rosji w regionie zależy przede wszystkim od jasnego zdefiniowania swojej roli w regionie i efektywności w jej wykonywaniu.

 


[1] B. Bojarczyk: Stosunki Federacji Rosyjskiej z państwami regionu Azji Południowej. W: Federacja Rosyjska w stosunkach… Red. A. Czarnocki, I. Topolski. s. 244 – 245, B. Wizimirska: Rosja a Indie. Stare i nowe przesłanki współdziałania. W: Polityka Wschodnia nr 1/1998. s. 31 – 33, 36

[2] B. Wizimirska: op. cit. s. 36 – 37

[3] B. Bojarczyk: op. cit. s. 246, B. Wizimirska: op. cit. s. 40 – 41

[4] B. Wizimirska: op. cit. s. 42

[5] B. Wizimirska: op. cit. s. 42 – 43, B. Bojarczyk: op. cit. s. 248

[6] Rocznik Strategiczny 1998/99 s. 141

[7] B. Bojarczyk: op. cit. s. 246 – 247

[8] Rocznik Strategiczny 2002/2003 s. 226

[9] Rocznik Strategiczny 2004/2005 s. 219

[10] Z. Parafianowicz, J. Prus: Putin odnawia sojusz z Azją. W: Dziennik n 22(235)/2007, 26.01.2007. s. 10

[11] T. Szaumian: Rosja wybiera kierunek na wschód. W: Dziennik nr 22(235)/2007, 26.01.2007. s. 25

[12] I. Topolski: Siła militarna… s. 254 – 256, B. Bojarczyk: op. cit. s. 247, Rocznik Strategiczny 2005/2006 s. 232

Photo: kremlin.ru

Print Friendly, PDF & Email

Komentarze

komentarze

Powrót na górę