Hugo Billard
Recenzja: Olivier Kempf, Geopolityka Francji. Między schyłkiem a odrodzeniem, Paryż, Technip, 2013.
Podtytuł Między schyłkiem a odrodzeniem pozwala domyślać się trwających właśnie transformacji. 11 dokumentów statystycznych i 28 map, w tym 8 kolorowych, ilustrują publikację częściowo adresowaną do studentów nauk politycznych.
Geopolityka wewnętrzna Francji i geopolityka zewnętrzna
Konstrukcja dzieła o geopolityce jest odbiciem trudności ze zdefiniowaniem materii geopolityki, będącej ciągle na pograniczu nauki historii i geografii oraz analizy relacji sił w różnej skali. Pierwsza połowa dzieła poświęcona jest geopolityce wewnętrznej Francji, druga – jej geopolityce zewnętrznej. Uwaga autora: "Francja uważa się i zachowuje się jak potęga" (str. 6). Autor szkicuje wyraźnymi liniami krajobraz przemian Francji w czasie i przestrzeni, w poszukiwaniu determinującego wyznacznika terytorium, któremu – po tym jak uległo globalizacji – chodzi o samoidentyfikację, trwanie, obronę i oddziaływanie na przestrzeń zewnętrzną.
Olivier Kempf rozumuje w kategoriach długiego trwania. Opis wewnętrznej geopolityki francuskiej jest geografią historyczną okraszoną współczesnymi nawiązaniami. Narracja dotycząca konstrukcji terytorium i jego trwałych struktur, która wiele zawdzięcza Fernandowi Braudelowi, czasami wysuwa na czoło źródła dawne, ale zupełnie podstawowe. W książce nawiązano do złożoności administracji królewskiej, a potem republikańskiej, konsekwencji paryskiego centralizmu, regionalnej dekoncentracji. Ten stary "kraj imigrantów" (s. 79) jest dotknięty segregacją, która zaostrza społeczne i kulturowe antagonizmy: dyskusje nad francuską tożsamością to stara historia, która jest często odnawiana.
Dwuznaczności "modelu francuskiego"
Napięcia terytorialne pomiędzy rozkwitem metropolii, trudnościami międzyregionalnymi i przyspieszeniem mobilności, prowadzą do stwierdzenia: Francja jest bardziej lądowa niż morska, jest "dromarchią" (od dromos, droga, i arche, władza), która woli drogi od kanałów i dworce od portów (s. 110). Wyrównując swoje rachunki z modną ideą dyskursu "deklinologicznego", autor pokazuje dwoistość "modelu francuskiego", rozdartego między tradycyjnym kapitalizmem etatystycznym, opartym na interwencjonizmie i regulacjach, a niedawnym otwarciem na wymianę bez żadnych zastrzeżeń. Olivier Kempf analizuje skutki "kulturalnego wyjątku", sprowadzonego do stanu konwencjonalnej broni francuskiego mocarstwa. Turystyka, kultura, dziedzictwo narodowe, są uzbrojeniem na wyposażeniu soft power, upowrzechnianego na całym globie przez służby dyplomatyczne.
W tytule "Francja i inni" autor analizuje relacje między Francją a jej sąsiadami oraz francuski wpływ na architekturę integracji europejskiej. "Francuski pragmatyzm" polega na szukaniu równowagi między niemieckim aliansem gospodarczym a brytyjskim aliansem militarnym. lSerceem "check and balance" jest zachodnioeuropejski trójmian geopolityczny. W skali globalnej, kolonialna i postkolonialna historia uczyniła z Francji geopolityczną potęgę silną na wybranych obszarach: w Afryce, na Pacyfiku i na Antylach. Zaprezentowanie zamorskich archipelagów mogłoby ujawnić napięcia na morskich granicach Francji. Jednak kolejne strony traktujące o zbieżności uniwersalnych wartości z amerykańskim przyjacielem i o polityce arabskiej postrzeganej jako "miniony mit" (s. 211) oraz o niejednoznacznych stosunkach z Chinami pokazują Francję, której działanie zewnętrzne znajduje się w stanie ciągłych przemian już od dwóch dekad.
Porozmawiajmy o obronie
Część ostatnia jest głównym polem zainteresowań autora. Dla tych, którzy chcieliby zdybyć podstawową wiedzę o historii i fundamentach francuskiej obronnosci, ta synteza będzie inspirująca. Rodzaje sił zbrojnych, zdolność rażenia, wywiad i cyberprzestrzeń, zasady i praktyka działań prewencyjnych, misje zagraniczne, stopniowe przekształcanie arsenału wojskowego i dyplomatycznego pochodzacego jeszcze z czasów gaullizmu również pozwalają wnioskować, że francuska obronność znajduje się w stanie ciągłej "pragmatycznej adaptacji" (s. 265).
Idea francuskiego "geopolitycznego tabu" jest mniej przekonywująca, jednak zastanawia stosunek Francuzów do państwa rozumianego jako instrument sprawowania władzy, do własnej kultury, modelu uniwersalistycznego i do ich relacji ze światem, które zaczynają wyzwalać się od ideału dominacji uniwersalizmu rozpowszechionego przez podboje kolonialne.
Specjalista czy też ktoś, kto oczekuje bardziej ekonomicznego potraktowania geopolityki francuskiej, może mieć negatywne zdanie o pewnych skróceniach, zdziwić się nieobecnymi tematami czy przypisami, które raczej stanowią komentarz niż wskazanie źródeł. Nie podejmując próby zdefiniowania dominującej natury geopolityki, Olivier Kempf opracował dzieło trafiające w gusta wykształconego czytelnika, napisane w przystępnym stylu, użyteczne dla studentów, którzy znajdą w nim interesującą próbę syntezy. Taki był jego cel.
Copyright Mars 2013-Billard/Diploweb.com
Tłumacz. z francuskiego Mateusz Hudzikowski
Olivier Kempf – maître de conférences w Instytucie Studiów Politycznych w Paryżu, doradca kolegium redakcyjnego Revue Défense Nationale i Nouvelle Revue de Géopolitique. Specjalista problematyki NATO i cyberstrategii, opublikował Geopolitykę Francji.
Hugo Billard – profesor historii i geografii, specjalista historii dyplomacji, redaktor podręczników szkolnych do historii dla liceów. Jest współredaktorem lewebpedagogique.com/geopolitique/, blogu geopolitycznego przeznaczonego w szczególności dla uczniów liceów i uczestników kursów przygotowawczych do nauki w Grandes Écoles.
Recenzja pochodzi z portalu Diploweb.com i została opublikowana dzięki uprzejmości redaktora dr. P. Verluise'a i autora H. Billarda. Przeczytaj tekst po francusku tutaj.
