Recenzja: Paweł Kost, Ukraina wobec Unii Europejskiej 1991-2010, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2012, ss. 348.
Zagadnienie integracji Ukrainy ze strukturami Unii Europejskiej należy do istotnych kwestii bezpieczeństwa i stabilizacji w Europie, zwłaszcza w kontekście zmieniającego się układu sił w Eurazji. Temu zagadnieniu jest poświęcona książka Pawła Kosta, będąca publikacją opartą na rozprawie doktorskiej autora, który podjął się bardzo trudnego zamiaru, a mianowicie oceny stanu gotowości Ukrainy do integracji ze Wspólnotą Europejską, a z drugiej strony zbadania faktycznych możliwości tego kraju w dostosowaniu się do wymogów UE.
Autor w swojej pracy zastanawia się, na ile uzyskanie przez Ukrainę statusu państwa kandydującego do członkostwa wpłynie na przyspieszenie reform nad Dnieprem. Według niego na zmianę statusu Ukrainy w stosunku do UE mają wpływ trzy podstawowe czynniki: 1. Jakość polityki wewnętrznej i zewnętrznej Kijowa; 2. Sytuacja wewnętrzna w UE; 3. Oddziaływanie Federacji Rosyjskiej.
Nie wyodrębniono tu jeszcze co najmniej dwu podstawowych czynników, które w sposób istotny wpływają na szanse integracyjne Ukrainy, a mianowicie- problemu tożsamościowego społeczeństwa ukraińskiego i jego istotnej części, czyli wielomilionowej społeczności rosyjskiej (nie można go traktować tylko w kategorii oddziaływania Rosji, gdyż dotyczy znacznej grupy osób o samoidentyfikacji rosyjskiej) oraz możliwości absorpcji Unii w stosunku do tak dużego podmiotu jakim jest Ukraina, zwłaszcza, że pochodną wejścia Ukrainy do Unii jest wyraźna zmiana pozycji nowych państw w stosunku do „starej” piętnastki. Należy podkreślić, że nie tylko jakość i stan polityki wewnętrznej na Ukrainie, ani sytuacja wewnętrzna w Unii nie wyczerpuje podstawowych i istotnych zagadnień z zakresu czynników wpływających na szanse integracyjne Kijowa. Chodzi przede wszystkim o zmiany w układzie geopolitycznym w Azji i na Bliskim Wschodzie.
Kolejnym elementem wpływającym w sposób istotny na politykę Kijowa jest zaangażowanie Stanów Zjednoczonych, które to państwo prowadzi w wielu wypadkach politykę zbieżną z polityką UE ale ukierunkowaną na zmianę układu sił na swoja korzyść w rejonie Morza Czarnego. Ten istotny czynnik jest w pracy potraktowany zdawkowo, głównie w kontekście rezygnacji Ukrainy ze statusu państwa nuklearnego.
Zakresem badań założonych przez autora było zbadanie „…poziomu gotowości Ukrainy do integracji z Unią Europejską oraz skuteczności polityki władz państwowych Ukrainy w tym zakresie” (s. 8). Konfrontując zakres badań ze spisem treści widać wyraźnie , iż poruszono główne zagadnienia dla istoty pracy, jednak zabrakło kilka istotnych kwestii. Do nich należy poziom gotowości Ukrainy do realizacji głównych celów UE w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, stan ukraińskiego rolnictwa w kontekście zakresu konsekwencji realizacji Wspólnej Polityki Rolnej UE oraz zakres potrzeb Ukrainy i możliwości Wspólnoty w zakresie realizacji Polityki Spójności UE.
Godnym podkreślenia jest, iż w pracy znaczną uwagę poświęcono na omówienie tak ważnych kwestii jak skuteczność polityki zagranicznej Ukrainy, poziom gotowości gospodarki Ukrainy do integracji z Unią, stan ukraińskiego sektora energetycznego w kontekście integracji z Unia Europejską, instytucjonalne i prawne podstawy do integracji Ukrainy oraz problem zagadnień społecznych związany z integracją Kijowa z UE.
Słusznie autor zauważył, iż „Od początku współpracy Kijowa i Brukseli możliwość przyszłego członkostwa Ukrainy w Unii w ogóle nie była brana pod uwagę” (s. 35). Dla Londynu, Berlina czy Paryża takie stanowisko jest nadal aktualne, pomimo kilkunastoletniego okresu wzajemnego kokietowania politycznego i realizowaniu pewnych działań w ramach Partnerstwa Wschodniego. Jednym z podstawowych dokumentów w zakresie współpracy Ukrainy ze wspólnotą była „Wspólna strategia UE wobec Ukrainy” z 1999 roku, w którym to dokumencie nie było jakiejkolwiek deklaracji o stowarzyszeniu Kijowa. Przedstawione w książce zasadnicze relacje pomiędzy Unią a Ukrainą odzwierciedlają stan faktyczny i pozwalają czytelnikowi w sposób obiektywny zapoznać się z realnym podejściem Brukseli i jej zamiarami w stosunku do integracji Kijowa. Brakuje tu jednak pokazania w sposób wyraźny nieakceptowanych zachowań w polityce zachodnioeuropejskiej walki o władzę na Ukrainie metodami kompromitującymi najwyższe władze tego państwa, co w znacznym stopniu wpływało i wpływa nadal na postrzeganie tego kraju jako państwa członkowskiego.
O braku zainteresowania integracją Ukrainy wśród polityków Unii Europejskiej świadczyły wizyty Julii Tymoszenko, czy też Wiktora Janukowicza w instytucjach unijnych, w tym w Parlamencie Europejskim, gdzie w latach 2007- 2009 uczestniczyli w nich prawie wyłącznie posłowie nowych krajów członkowskich, poza jednym wyjątkiem Charlesem Tannockiem, który był członkiem prezydium Delegacji Parlamentu Europejskiego ds. Ukrainy.
Na uwagę zasługuje zwięzłe i rzetelne ukazanie w książce geopolitycznych stosunków energetycznych pomiędzy Unią Europejską, Ukrainą a Rosją. Ten ważny element istotnych dla każdego państwa zależności jest jednym z wymogów wpływających na realne szanse Kijowa w staraniu się o członkostwo we Wspólnocie, i to niezależnie od okresu w którym miałoby to nastąpić. Utrzymanie w zarządzaniu i udziale w własności sieci energetycznych surowców i energii przez Ukrainę ma istotne znaczenie z punktu widzenia interesów Brukseli i udziału tego państwa we wspólnych strukturach gospodarczych i politycznych Unii. Sytuacja w której Ukraina byłaby stowarzyszona, a nawet członkiem Wspólnoty, a nie miała istotnego wpływu na energetykę (przejecie jej przez Rosję) jest nie do zaakceptowania dla Wspólnoty i podważa sens jej integracji dla Brukseli.
Kolejnym przykładem dobrego syntetycznego ujęcia przez autora problemu integracji Ukrainy, jest kwestia omówienia podstaw prawnych i instytucjonalnych do integracji. Autor zwraca uwagę na słabość organów odpowiedzialnych za koordynacje procesu integracji z UE, a zwłaszcza ich wrażliwości na polityczne zmiany czy tez presję ze strony polityków (s. 204-205). Dodatkowo zostało podkreślone niskie usytuowanie Kijowa w międzynarodowych rankingach poziomu jakości służby publicznej oraz skali korupcji. Kost zwraca tu uwagę na brak istotnej poprawy pozycji Ukrainy w tych rankingach w ostatnich latach, co znacząco utrudnia jej pozycje w negocjacjach. Ponadto podkreśla nieprzystający do standardów europejskich stan rzeczywistej pozycji prawnej samorządności na poziomie lokalnym. Dla Unii rzeczywista samorządność ma istotne znaczenie. Na Ukrainie ten problem jest obecnie nadal marginalizowany, a poziom ich finansowania nie pozwala na realny wpływ samorządów na zarządzane przez nich lokalne społeczności (s. 212-213).
Autor ponadto zwraca uwagę na wiele elementów stojących na drodze do zbliżenia Kijowa ze strukturami europejskimi, a w których od lat nie ma istotnych zmian. Należą do nich chociażby kwestie związane z brakiem należytej ochrony granicy rosyjsko-ukraińskiej, przez którą przedostają się nielegalni imigranci, nieuregulowanie delimitacji granicy morskiej pomiędzy tymi krajami, nie przystającą do standardów UE jakość i organizację służb granicznych, ale przede wszystkim fakt braku wystarczającego poparcia społecznego dla tego procesu. Jak zaznacza Kost powołując się na Centrum Badań Ekonomicznych i Politycznych im. Razumkowa w Kijowie, dla większości społeczeństwa ukraińskiego kierunek rosyjski w polityce zagranicznej dominuje nad kierunkiem UE (s. 262). Taki stosunek społeczny w odniesieniu do integracji europejskiej związany jest m.in. z faktem, jak pisze autor, iż „władze w Kijowie do tej pory nie przywiązywały większej wagi do prowadzenia polityki informacyjnej jako całości oraz w jej kontekście euro integracyjnym” (s. 267). Z tym stwierdzeniem należy się w całej rozciągłości zgodzić, gdyż Ukraina tak naprawdę nie dokonała ostatecznego wyboru i kierunku swojej integracji, a polityka wielowektorowości jest nadal nieformalną doktryną tego państwa. Sfera deklaratywności w zakresie integracji europejskiej nie pokrywa się z ilością środków przeznaczanych na przekonanie społeczeństwa do tego kroku, co sugeruje brak prawdziwych intencji władz Ukrainy co do integracji, a jej deklaratywny wymiar ma charakter czysto polityczny ukierunkowany bardziej na politykę wewnątrz państwa niż na zewnątrz.
Podsumowując swoje badania autor stwierdza, iż „za wyjątkiem polityki zagranicznej w żadnej z badanych sfer Ukraina nie osiągnęła takich sukcesów, które gwarantowałyby otrzymanie statusu potencjalnego kraju kandydującego do członkostwa w UE”(s. 285). Jest to najistotniejsze stwierdzenie z całej palety wniosków stanowiących odpowiedzi na pytania badawcze. Należy się z nim zgodzić, ale jednocześnie podkreślić, iż w zakresie polityki zagranicznej Ukraina uzyskała niewiele, a obecnie znaczącym sukcesem jest brak jednoznacznych reakcji Wspólnoty Europejskiej na wykorzystywanie wymiaru sprawiedliwości w wewnętrznej rywalizacji politycznej i nietrzymania się standardów w procesie wyborów parlamentarnych.
Powyższa publikacja cechuje się dobrą dokumentacją faktograficzną oraz warsztatem badawczym. Jest cenną kroniką wydarzeń i zwięzłym ujęciem podstawowych problemów Ukrainy na drodze do integracji europejskiej. Autora, młodego badacza charakteryzuje realne, a nie życzeniowe podejście do
problemu integracji, tak często powtarzalne w pracach naukowych dotyczących Ukrainy.
Pewnym mankamentem jest dysproporcja źródeł, na niekorzyść tych wytworzonych w Brukseli i Strasburgu. W pracy uznanie budzi wykorzystanie bazy źródłowej wytworzonej na Ukrainie. Autor mógł skorzystać ze stron internetowych publikujących materiały z posiedzeń Komisji Spraw Zagranicznych Parlamentu Europejskiego i Delegacji Parlamentu Europejskiego ds. Ukrainy, a nie tylko ze stron Komisji Europejskiej, jak również w większym stopniu z prac omawiających ten problem w Europie Zachodniej.
Podsumowując, należy podkreślić, iż pomimo pewnych uwag, książka Pawła Kosta jest ważną pracą, która jest godna polecenia wszystkim osobom interesującym się polityka międzynarodową i zagadnieniami integracji europejskiej. Należy docenić wkład badacza w urealnienie w przestrzeni publicznej szans Ukrainy na integracje europejską, w perspektywie najbliższej dekady a może nawet i kilku dekad. To z kolei jest ważne dla debaty publicznej która się obecnie toczy w Polsce w kontekście zaangażowania państwa w promowanie integracji Ukrainy z UE.
Recenzja ukazała się w „Przeglądzie Geopolitycznym”, tom 6: 2013.
płk rez. Jan Stec Jeszcze przed miesiącem, już po secesji Krymu, większość komentatorów skłaniała się do tego, że jedynym warunkiem zachowania jedności państwa ukraińskiego jest wprowadzenie ustroju federacyjnego. Tymczasem procesy zachodzące obecnie na Ukrainie stawiają […]
Artur Brzeskot Administracja Donalda Trumpa ma dostrzegalną strategię na Bliskim Wschodzie. Polega ona na konfrontowaniu i powstrzymywaniu Iranu. Problem w tym, że Iran nie jest pretendentem do hegemonii na Bliskim Wschodzie. Waszyngton nie musi wysyłać […]
Dr Leszek Sykulski w kolejnym odcinku cyklu "Geopolityka" w serwisie YouTube recenzuje książkę pt. Pacyfik i Eurazja. O Wojnie autorstwa dra Jacka Bartosiaka. Zachęcamy do oglądania i subskrypcji kanału. Komentarze komentarze
Copyright by Nowa Geopolityka. Strona wykorzystuje pliki cookies.