dr Leszek Sykulski
Recenzja: Gracjan Cimek, Rosja. Państwo imperialne?, Wydawnictwo Akademii Marynarki Wojennej, Gdynia 2011, ss. 330.
Na polskim rynku wydawniczym pozornie nie brakuje publikacji poświęconych współczesnej Rosji. Jednak jeśli przyjrzeć się bliżej, to liczba naukowych monografii poświęconych naszemu wschodniemu sąsiadowi nie napawa optymizmem.Niestety także w obrębie publikacji naukowych związanych z politologią, geopolityką, geografią, stosunkami międzynarodowymi czy wreszcie problematyką bezpieczeństwa międzynarodowego, liczba wartościowych prac naukowych jest zdecydowanie nie wystarczająca, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę trudne dziedzictwo historyczne między obu krajami oraz wagę współczesnych relacji oraz pozycję międzynarodową Rosji.
Książka autorstwa Gracjana Cimka stanowi odważną próbę zmierzenia się z pytaniem o ocenę potencjału współczesnej Rosji w zderzeniu globalnymi wyzwaniami XXI wieku. Autor rozważa zarówno możliwości sformułowania przez Moskwę „idei uniwersalnej”, pozwalającej na „rozwiązanie globalnych problemów ludzkości i wyjście z kryzysu kultury, w jakim znajduje się świat”, jak i perspektywę odbudowy imperium (s. 9). Z uwagi na zakreślony obszar tematyczny książki, porusza ona także wątki istotne z punktu widzenia geopolityki, od sfery koncepcyjnej, ideowej, aż po zaangażowanie Rosji w politykę globalną.
Publikacja, oparta na rozprawie doktorskiej Autora, podzielona jest na pięć rozdziałów. Kończy ją obszerne posłowie oraz streszczenie książki w językach angielskim i rosyjskim. G. Cimek rozpoczyna swoją rozprawę od przedstawienia w rozdziale pierwszym („Globalizacja jako kontekst działania współczesnej Rosji”) problematyki globalizacji, która uznaje za kluczowy kontekst funkcjonowania współczesnej Rosji. Rozdział drugi („Geograficzne uwarunkowania Rosji”) jest ciekawym wprowadzeniem w przestrzenne determinanty polityki rosyjskiej. To interesujące podejście, nie tak częste w publikacjach politologicznych. Książka gdyńskiego politologa jest zresztą próba ciekawej syntezy wątków historyczno-kulturowych, politologicznych, geograficznych i filozoficznych. Trzeci rozdział („Prawosławie jako czynnik konstytuujący specyfikę cywilizacyjno-kulturową Rosji”) rozpatruje znaczenie prawosławia w polityce rosyjskiej, jego związki z władzą oraz wpływ na rosyjski świat idei. Kolejny rozdział („Istota rosyjskiej idei”) jest poświęcony na obszerne rozważania dotyczące pojęcia i zakresu rosyjskiej idei. Książkę zamyka rozdział („Aksjologiczne dylematy polityki Władimira Putina”) rozważający problematykę wartości i idei w bieżącej polityce rosyjskiej.
Z punktu widzenia geopolitycznego należy docenić ujęcie przez Autora zarówno problematyki związanej z ukształtowaniem terenu Rosji, klimatem, siecią hydrograficzną czy znaczeniem bogactw naturalnych (s. 45-54). Z drugiej jednak strony czytelnik może odczuwać niedosyt pod względem przedstawienia myśli geopolitycznej i znaczenia „myślenia przestrzenią” wśród rosyjskich elit. Szkoda, że G. Cimek nie zdecydował się na przedstawienie obok eurazjanizmu i okcydentalizmu rosyjskich koncepcji izolacjonistycznych, np. Rosji – wyspy[1].
Intelektualnie interesujące jest użycie przez Autora perspektywy cywilizacyjnej. To ciekawe nawiązanie do polskiej szkoły badań na cywilizacjami i do dorobku takich badaczy jak Feliks Koneczny, Andrzej Piskozub, czy Józef Kossecki. Interesujące, aczkolwiek na pewno dyskusyjne, jest stwierdzenie G. Cimka, że „zasadnicze znaczenie dla przyszłych form państwa rosyjskiego będzie miało przyjęcie określonej idei” i że to właśnie od tego czynnika zależeć będzie „wykorzystanie czynników przyrodniczych” (s. 227). Z punktu widzenia geopolityki, wykorzystanie zasobów naturalnych może, ale nie musi być związane z określoną ideą.
Na pewno posługiwanie się perspektywą cywilizacyjną jest niewątpliwie potrzebne w zakresie badań politologicznych. Tym bardziej w odniesieniu do tak bogatej problematyki badawczej, jaką stanowi współczesna Rosja. Książka Gracjana Cimka stanowi wartościowy wkład w badanie specyfiki naszego wschodniego sąsiada.
Recenzja ukazała się w "Przeglądzie Geopolitycznym" tom 5: 2012.
[1] Por. J. Potulski, Współczesne kierunki rosyjskiej myśli geopolitycznej, Gdańsk 2010, s. 205-254.
