Kamil Gołaś: Orientacje polityczne i koncepcje prowadzenia rosyjskiej polityki zagranicznej w końcowym okresie istnienia ZSRR oraz w Federacji Rosyjskiej

Kamil Gołaś

Upadek ZSRR oraz zanik zimnowojennej konfrontacji postawiły świat przed nowymi problemami. Przewartościowaniu uległa pozycja międzynarodowa wielu państw, zaistniała konieczność przedefiniowania pojęcia bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, ponownego określenia ich miejsca w polityce zagranicznej państw. Zaczęto zastanawiać się nad nowymi środkami i sposobami osiągania bezpieczeństwa, dostrzeżono nowe zagrożenia. Jednym z państw, którego postrzeganie bezpieczeństwa ma zasadniczy wpływ na sytuację globalną jest Federacja Rosyjska. Państwo to stanęło przed trudnym problemem znalezienia swojego miejsca i pozycji w postzimnowojennych stosunkach międzynarodowych. Ważnym aspektem pozycji międzynarodowej Federacji Rosyjskiej jest postrzeganie, przez przywódców rosyjskich, bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego oraz działania podejmowane w polityce zarówno wewnętrznej jak i zagranicznej, zmierzające do osiągnięcia pożądanego stanu.

Osłabienie pozycji ZSRR w jego wyścigu o dominację ze Stanami Zjednoczonymi było pierwszym bodźcem do poszukiwania nowej koncepcji polityki zagranicznej. Zmiany kierunku podjął się nowy generalny sekretarz Michaił Gorbaczow. Miał on opinię reformatora i oprócz reform wewnętrznych podjął się także opracowania nowej koncepcji polityki zagranicznej ZSRR, tzw. „nowego myślenia”. Po rozpadzie Związku Radzieckiego pojawiło się wiele koncepcji polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, decydenci spierali się o to jaki kierunek działań ma podjąć młode państwo rosyjskie. Typologia koncepcji jest bardzo bogata. Badacze wyróżniają wiele nurtów w myśli politycznej Rosji: koncepcja prozachodnia, eurazjatycka, koncepcja państwowców, koncepcja multipolarnego ładu światowego,[1] realizm ery Jelcyna, kult silnego państwa, pragmatyczny konsensus,[2]koncepcja euroatlantycka, „dynamicznej równowagi”[3]. Nieco bardziej rozbudowane opracowania analizują najpierw nurty, z których wykrystalizowały się koncepcje polityki zagranicznej: nurt mesjanistyczny, realistyczny, eurazjatycki, euroatlantycki.[4]

Występują też podziały ze względu na płaszczyznę debaty: płaszczyzna teoretyczna – neoliberalizm, neorealizm, geopolityka, cywilizacyjna – okcydentalizm, „rodzimość”, ideologiczna – liberalizm, konserwatyzm, postkomunizm, nacjonalizm.[5] Wiele z tych pojęć ma podobny zakres znaczeniowy mimo różnych nazw. W kolejnych artykułach zostaną przedstawione najważniejsze koncepcje polityki zagranicznej i bezpieczeństwa schyłkowego okresu ZSRR i Federacji Rosyjskiej.