Koncepcje rosyjskiej polityki zagranicznej: “Nowe myślenie” Gorbaczowa

Kamil Gołaś

Nowe myślenie było właściwie konglomeratem idei i wizji odnoszących się do sytuacji międzynarodowej. Punktem wyjścia było odrzucenie tezy o możliwości wygrania wojny jądrowej. Powodowało to z kolei odejście od używania potencjału militarnego jako środka do realizacji celów politycznych i ideologicznych. Tym samym nastąpiło odejście od postrzegania bezpieczeństwa w sposób jednowymiarowy – militarny, pojęcie to rozszerzono na czynniki polityczne, gospodarcze, ekologiczne, żywnościowe, czyli właściwie przywódcy radzieccy przyswoili sobie to co było już standardem w systemie wartości zachodnich. W koncepcji obecne było również stwierdzenie, że wyścig zbrojeń nie tylko nie przyczynia się do utrwalenia pokoju w ramach równowagi strachu, ale wręcz grozi zwiększeniem ryzyka konfliktu światowego. Było ono tym ważniejsze dla sytuacji ZSRR, że nie miał on już siły rywalizować ze Stanami Zjednoczonymi w wyścigu zbrojeń, a używanie tego argumentu utrudniało władzom USA wykorzystywanie swojej przewagi w zbrojeniach.

Odrzucenie siły militarnej jako instrumentu w polityce doprowadziło do zmiany wizerunku państw zachodnich. Nie były już wrogiem, ale partnerem w rozmowach i współpracy. Wynikiem takiego podejścia było m.in. wycofanie wojsk z Afganistanu w 1988 roku, zatrzymanie wsparcia dla ruchów rewolucyjnych na świecie oraz ograniczenie liczby „doradców wojskowych” w różnych częściach świata.[1] Związana z tym była również teza o istnieniu globalnych współzależności między państwami, co implikowało przeświadczenie o niepodzielności bezpieczeństwa i konieczności pracy wszystkich państw na jego rzecz.

Istotna dla państw bloku socjalistycznego była również deklaracja o odrzuceniu doktryny Breżniewa. Państwa miały mieć prawo do samostanowienia i wyboru własnej drogi rozwoju niezależnie od obranej opcji ideologicznej. Połączony był z nią postulat odideologizowania polityki zagranicznej głoszony przez Gorbaczowa.[2] W tym miejscu również wypada zauważyć, że postulat ten był wygodny dla ZSRR w ówczesnej sytuacji międzynarodowej, w obliczu wzmacniania się ruchów niepodległościowych w Europie Środkowo – Wschodniej.

Gorbaczow był również autorem koncepcji „wspólnego domu europejskiego”, która postulowała zjednoczenie Europy i budowę paneuropejskiego systemu bezpieczeństwa. Z jednej strony uznawała ona pozytywny wkład Stanów Zjednoczonych i NATO w kształtowanie bezpieczeństwa europejskiego, ale z drugiej była pierwszym etapem w dążeniu ZSRR, a potem Rosji do wzmocnienia pozycji KBWE (potem OBWE) kosztem pozycji NATO.[3] Widać więc, że w popularny i propagandowy postulat wplecione zostały pragmatyczne interesy ZSRR.

 „Nowe myślenie” było istotnym etapem kształtowania się koncepcji polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, stanowiło bowiem pewien fundament, na którym, a czasem w opozycji do niego, można było budować kolejne koncepcje i  idee.