Fragment książki pt. „Wielka Szachownica”.
prof. Zbigniew Brzeziński
„Aktywnymi graczami geopolitycznymi są te państwa, które chcą i mogą wykorzystywać własną potęgę i wpływy poza swoimi granicami, aby zmieniać – w stopniu oddziałującym na interesy amerykańskie – istniejący geopolityczny stan rzeczy. Mają potencjał i/lub predyspozycje do chwiejności geopolitycznej. Z różnych pobudek – bywają to aspiracje do wielkości narodowej, ekspansywna ideologia, mesjanizm religijny czy chęć osiągnięcia potęgi gospodarczej – niektóre państwa dążą do zdobycia dominacji w swoim regionie i wpływów ogólnoświatowych. Kierują nimi głęboko zakorzenione, skomplikowane ambicje, najlepiej zdefiniowane przez Roberta Browninga: „…człowiek powinien próbować sięgać dalej, niż jest w stanie; inaczej po cóż istniałoby niebo?” Państwa te dostrzegają potęgę Ameryki, liczą się z nią, oceniają, w jakim stopniu ich interesy są zbieżne czy rozbieżne z interesem Stanów Zjednoczonych, a następnie formułują własne, bardziej ograniczone cele polityki eurazjatyckiej, niekiedy zgodne z polityką Ameryki, a niekiedy kolidujące z nią. Państwom eurazjatyckim o takich ambicjach Stany Zjednoczone powinny poświęcać szczególną uwagę.
Sworzniami geopolitycznymi (w oryg. geopolitical pivots) są państwa, których znaczenie nie wynika z ich potęgi czy ambicji, lecz raczej z ważnego położenia geograficznego i skutków ich potencjalnej niestabilności dla zachowań graczy geostrategicznych. To, które państwo pełni rolę sworznia geopolitycznego, wynika najczęściej z jego położenia geograficznego; niekiedy państwa te uzyskują dzięki temu szczególną rolę, gdyż mogą umożliwiać ważnemu graczowi dostęp do istotnych obszarów lub też go blokować. W pewnych przypadkach sworzeń geopolityczny może stanowić obronną tarczę dla kluczowego państwa czy nawet regionu. Niekiedy samo istnienie sworznia geopolitycznego ma bardzo istotne konsekwencje polityczne i kulturalne dla jednego z sąsiadów, będącego bardziej aktywnym graczem geostrategicznym. Z tego względu kluczowym aspektem globalnej geostrategii Ameryki jest identyfikacja i ochrona państw, które w epoce po zakończeniu zimnej wojny pełnią rolę sworzni geopolitycznych.
Na początku należy także zwrócić uwagę, że chociaż wszyscy gracze geostrategiczni są państwami ważnymi i potężnymi, to jednak graczami geostrategicznymi nie stają się automatycznie wszystkie państwa ważne i potężne. Dlatego też, chociaż identyfikacja graczy geostrategicznych jest względnie prosta, nieuwzględnienie na ich liście kilku w oczywisty sposób istotnych krajów wymaga obszerniejszego uzasadnienia.
Przy obecnym układzie sił w świecie, na nowej mapie politycznej Eurazji można wskazać przynajmniej pięciu kluczowych graczy geostrategicznych oraz pięć państw będących sworzniami geopolitycznymi (dwa z nich są również częściowo graczami). Główni aktywni gracze to Francja, Niemcy, Rosja, Chiny i Indie, gdy tymczasem Wielka Brytania, Japonia i Indonezja, choć bez wątpienia bardzo ważne jako państwa, nie mogą być w ten sposób zaklasyfikowane. Ukraina, Azerbejdżan, Korea Południowa, Turcja i Iran odgrywają rolę niezmiernie ważnych sworzni geopolitycznych, chociaż zarówno Turcja, jak i Iran – na miarę swoich ograniczonych możliwości – są również aktywne pod względem geostrategicznym. (…)”.
„Ukraina, nowe, ważne pole na szachownicy eurazjatyckiej, jest sworzniem geopolitycznym, ponieważ samo istnienie niepodległego państwa ukraińskiego pomaga przekształcać Rosję. Bez Ukrainy Rosja przestaje być imperium eurazjatyckim: może wciąż próbować zdobyć status imperialny, lecz byłaby wówczas imperium głównie azjatyckim, stale wciąganym w rujnujące konflikty z od niedawna suwerennymi narodami Azji Środkowej, które nie pogodziłyby się z utratą niepodległości i byłyby wspierane przez bramie kraje islamskie na południu. Chiny także sprzeciwiałyby się restytucji rosyjskiej dominacji w Azji Środkowej, gdyż są coraz bardziej zainteresowane nowymi niepodległymi państwami położonymi na tym obszarze. Jeżeli jednak Moskwa ponownie zdobędzie władzę nad Ukrainą, wraz z pięćdziesięcioma dwoma milionami jej obywateli, ogromnymi bogactwami naturalnymi oraz dostępem do Morza Czarnego, automatycznie odzyska możliwość stania się potężnym imperium spinającym Europę i Azję. Utrata niepodległości przez Ukrainę miałaby natychmiastowe konsekwencje dla Europy Środkowej, przekształcając Polskę w sworzeń geopolityczny na wschodniej granicy zjednoczonej Europy.
Pomimo swoich ograniczonych rozmiarów i niewielkiej liczby ludności, Azerbejdżan, dysponujący ogromnymi zasobami surowców energetycznych, również ma doniosłe znaczenie geopolityczne. Jest swego rodzaju korkiem od butelki kryjącej bogactwa krajów basenu Morza Kaspijskiego i Azji Środkowej. Jeśli Azerbejdżan znajdzie się pod całkowitą kontrolą Moskwy, niepodległość państw Azji Środkowej może stać się tylko pustym frazesem. Gdyby kraj ten utracił niepodległość, pod kontrolą Rosji znalazłyby się także jego znaczące zasoby ropy naftowej. Niepodległy Azerbejdżan, połączony z zachodnimi rynkami rurociągami nie przechodzącymi przez obszary kontrolowane przez Rosję, staje się także ważnym pomostem zapewniającym zużywającym duże ilości energii gospodarkom krajów rozwiniętych dostęp do republik Azji Środkowej, bogatych w surowce energetyczne. Prawie tak samo jak w przypadku Ukrainy, przyszłość Azerbejdżanu i Azji Środkowej ma kluczowe znaczenie dla określenia przyszłości Rosji”.
Źródło: Z. Brzeziński, Wielka Szachownica: główne cele polityki amerykańskiej, przeł. T.Wyżyński, Politeja, Warszawa 1998, s. 40-41, 46-47.
Ryc. eukraine.org
