dr Bethuel Matsili
Jacqueline Picoche i Christianne Marcello-Nizia uważały, że Europejczycy, gdy się pojawili w Czarnej Afryce, nie napotkali państw w znaczeniu politycznym. Natomiast opowiadano im o" legendarnych” królestwach: Ghany, Kongo czy też Mali. ([1]).
Można uznać, iż wiele państw afrykańskich na skutek wczesniejszych relacji z Europejczykami doznało dezintegracji lub straciło całkowicie tożsamość państwową. Tak na przykład stało się pomiędzy 1876 i 1885 rokiem, gdy Pierre Savorgnan De Brazza połączył plemiona dzisiejszego Gabonu i Republiki Kongo, używając autorytetu kościoła katolickiego. Misja ewangelizowania tamtejszych plemion została zlecona arcybiskupowi znanemu jako Monseigneur Augouard. Kościół, i to nie pierwszy raz, stał się narzędziem kolonizacji, dominacji politycznej, wojskowej i gospodarczej.
Urodzony w Poitiers w 1852 r. Prosper Philippe Augouard stał się prawdziwą „ ikoną” kolonizacji francuskiej w latach 1877 – 1921. Zdołał on być jednocześnie duchownym przemawiającym w imię Boga oraz patriotą broniącym interesów francuskich. W końcu stał się on pożyteczny także dla Leopolda, króla Belgii, który w 1885 roku odziedziczył część terytorium Konga, z którego miała się wycofać Francja, choć Augouard już przebywał tam z misją. Podobna sytuacja miała miejsce też w Landana (enklawa Kabinda), która po 1885 ( konferencja berlińska) została oddana Portugalii. Kabinda od tego czasu należała stanowiła część Angoli, państwa pozostającego pod kolonialną władzą Portugali. Augouard pracował wyjątkowo aktywnie:
– 5 grudnia 1877 dotarł on do Libreville( dzisiejsza stolica Gabonu). Dołączył do misji stworzonych przez Bessieux.
– Dwa lata później, w listopadzie 1879, Augouard j znalazł się w Landana (enklawa Kabinda).
– W 1880, będąc w Landana, zbliżył się do Pierre’a Savorgana De Brazza. Wyraźnie polubili się, mimo pozornej róznicy ideologicznej.
– 6 lipca 1881 Augouard podjął trud udania się w głąb kraju aż do obszarów, które stanowiły przedmiot sporu między Stanley’em Poolem (eksploratorem pracujacym na rzecz Belgii) a De Brazza. Była to jego piewsza ekspedycja w głąb kraju. Stał się rozjemcą między Stanley’em a De Brazza. Stanley był bardzo ekspansywnym kolonizatorem. Zajął teren, który w zasadzie należał już do De Brazza, bo sprawował nad nim wladzę król Makoko Iloo I, z którym De Brazza podpisał „traktakt o przyjaźni”. Zaborczość Stanley’a sprawiła, iż Francja straciła tę część kraju, która początkowo została nazwana Wolne Państwo Kongo, a później Kongo Belgijskie.
– W 1882 pomagał on eksploratorom Francji wynegocjować teryrtorium Pointe-Noire nad Oceanem Atlantyckim. Choć francuska marynarka była niezdecydowana, według nowych granic wytyczonych przez konferencje berlińską z 1885 roku Pointe–Noire zostało przyznane Francji.
– W 1887 przeniósł się do Brazzaville, gdzie pózniej pod jego kierownictwem została wybudowana największa ówczesna katedra. Terytorium to nazwano Haut Congo Français et Oubangui (Górne Francuskie Kongo i Ubangi), siegało ono aż do Czadu i Basenu Nilu.
– W 1889 została przez niego założona misja St. Louis de Liranga.
– W 1896 został nagrodzony medalem Legii Honorowej. Wspomógł misję kolonialną w zwalczaniu buntów nad Nilem.
Augouard stał się przyjacielem eksploratorów i kolonistów. Osobiście zachęcał on Julesa Ferry’ego, aby pojechał do Afryki, by ten zdał sobie sprawę, jakie ogromne i bogate terytoria zostały zdobyte dla Francji. Został on kilkukrotnie nagradzony za swoją „działalność misyjną”([2]).
Ewangelia w służbie geopolityki przypomina o słowach Julisza Nyerere, które są często powtarzane w Afryce: „Gdy misjonarz przybył do Afryki, to Afrykańczyk miał ziemię, a misjonarz trzymał w ręce Biblię. Przekonywał on, że przemawia w imie Boga, Ojca nas wszystkich. Nauczając modlitw poprosił o zamknięcie oczu. Tak też się stało. Jednak gdy po modlitwie Afrykańczyk otworzył oczy, miał tylko Biblię w rękach, a ziemię stracił.”.
Możliwe, że to zbyt daleko idące uproszczenie, ale nie ulega watpliwości, że misje ewangelizacyjne stały się prawdziwym narzędziem dominacji. Ewangelia została wykorzystana dla osiagnięcia innych celów niż deklarowane.
Prawda też jest to, iż misja zadziałała pozytywnie tworząc placówki naukowe lub edukacyjne. Przykładem jest instytut badań chorób tropikalnych w Brazzaville, znany jako laboratorium chorób tropikalnych (Institut Louis Pasteur). Instytut ten został stworzony właśnie z inicjatywy Augouarda. Nasuwa się pytanie, czy te struktury powstały dla dobra kolonii czy społeczeństwa. Były wyrazem altruizmu czy czegoś innego?
W Afryce Zachodniej wojskowe wyprawy podporządkowały sobie wodzów lokalnych, takich jak: Ahmadou, Samory i Béhanzin, oraz zajęły: Niger, Sudan oraz Dahomey w 1893 i 1894 roku.
W Senegalu, obywatele pochodzący z czterech gmin, m.in.: Saint-Louis, Dakaru, Rufisque i Gorée, gdzie Francja była najwcześniej ,,zadomowiona”, otrzymali obywatelstwo francuskie z prawem wyborczym i obowiązkową służbą wojskową, w 1876 r. Inni nie liczyli się jako „obywatele”. Byli oni tylko „indigènes”, czyli tubylcami, miejscowymi.
Podobne, selektywne traktowanie obywateli istniało wszędzie, nawet na terytoriach Konga.. Jak wspomniano wyżej, berlińska konferencja 1884-1885 ( 15 listopada 1884 – 26 lutego 1885) wyznaczyła jednogłośnie Léopolda II, króla Belgów, jako suwerena ,,État indépendant du Congo” (Wolnego Państwa Kongo), na lewym brzegu rzeki. Francja natomiast od razu poczuła się uprawniona do zajęcia terytorium Kongo na prawym brzegu rzeki. Niżej przedstawieni są główni uczestnicy konferencji berlińskiej. Nie wszystkie państwa reprezentowane na konferencji brały udziały w kolonizacji Afryki.
Uczestnicy konferencji berlińskiej w 1825
Państwo |
Przedstawiciel rządu |
Cesarstwo niemieckie |
Cesarz Wilhelm I ; Otto Von Bismark |
Cesartwo Austro-Węgierskie |
Franciszek Józef I, Edward Taaffe |
Belgia |
Leopold II , August Beernate |
Dania
|
Christian IX, Jakub Brønnum |
Królestwo Hiszpanii |
Alfons XII, Antonio Canova del Castillo |
USA |
Chester Alan Arthur , John A. Kasson, Henry Shelton Sandford |
Francja |
Jules Grevy , Alphonse Chodron de Courcel, Jules Ferry |
Zjednoczone Królewstwo |
Wiktoria , William Ewart Gladstone, Edward Malet |
Królestwo Italii |
Humbert Ier, Giovanni Giolitti, Eduardo de Launay |
Hollandia |
Wilhem III, Jan Heemkek, Philip Van Der Hoeven |
Portugalia |
Ludwik I , Fontes Pereira de Melo, Antônio José da Serra Gomes (pt) et António de Serpa Pimentel |
Carstwo Rosji |
Aleksander III; Mikhaïl Kristoforovitch Reutern, Piotr Kapnist |
Królestwo Szwecji i Norwegii |
Oakar II; Robert Themptander, Gillis Bildt |
Imperium Ottomanskie |
Abdul Hamid II; Mehmed Said Pasa, |
Żrodło : opracowanie własne na podstawie “ documents d’archives http://www.ina.fr ; http://www.ina.fr/video/4301257
Madagaskar, ze względu na dobre stosunki panujące pomiędzy Francją a Meriną – królem Madagaskaru, stał się protektoratem francuskim w 1895 roku. W 1896 roku stał się kolonią francuską pod przywództwem Gallieni. Czad został zdobyty przez Francję w 1900 roku.
W Afryce Północnej część ludności alzackiej, która uciekła przed aneksją niemiecką, przeniosła się do Algierii i razem z innymi Francuzami tworzyła kolonie francuskie.
Po 1903 r. tubylcy zaczęli pracować w różnych służbach wymagających umiejętności mówienia po francusku. Zaczęła się polityka asymilacji. Nazwy miejscowości zostały przemianowane, a tubylcy otrzymali imiona francuskie.
W 1914 roku Francja była drugim na świecie imperium kolonialnym rozciągającym się na przestrzeni 10 000 000 km kw., z 48 000 000 ludności. Wśród nich było tylko 2 000 000 rdzennych Francuzów.
***
dr Bethuel Matsili – doktor nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce. Adiunkt w Zakładzie Geopolityki i Współczesnych Konfliktów Instytutu Nauk Politycznych Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Zakres prac badawczych to m.in.: ustrojowe przekształcenia afrykańskich państw postkolonialnych, komunikowanie międzykulturowe, ideologie afrykańskie. Jest m.in. autorem monografii Francophonie et communication interculturelle en Afrique.
Fragment tekstu pt. Geopolityczny wymiar Międzynarodowej Organizacji Frankofonii, który ukaże się w monografii pokonferencyjnej Polskiego Towarzystwa Geopolitycznego. Tytuł i skróty pochodzą od redakcji. Artykuł jest drugą częścią w cyklu poświęconym językowi francuskiemu. Cdn.
[1]. Jacqueline Picoche, op. Cit s.40.
[2] Dictionnaire biographique d'Outre-Mer, tome 2, volume 1, publié en 1977 par l'Académie des Sciences d'Outre-Mer (15, rue la Pérouse, 75116 Paris, France).