Szymon Wiśniewski
W dniach 18-19 października br. około tysiąc dwieście osób z Rosji tj. przedsiębiorcy, urzędnicy oraz przedstawiciele rosyjskich uniwersytetów na czele z Władimirem Putinem przybyło do Taszkentu na I Rosyjsko-Uzbeckie Forum Współpracy Międzyregionalnej. Podczas wydarzenia zaprezentowano rozpoczęcie budowy elektrowni atomowej w Uzbekistanie, a także podpisano umowy handlowe warte 27 miliardów dolarów.
Relacje rosyjsko-uzbeckie przez wiele lat nie należały do najbardziej życzliwych. Były prezydent Uzbekistanu Islam Karimow, który pełnił funkcję od 1991 do 2016 roku, zdając sobie sprawę z potencjału swojego państwa i znaczenia strategicznego w regionie, prowadził wobec Moskwy asertywną politykę, czego dowodem było np. wystąpienie Uzbekistanu z Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym w 2012 roku. Karimow dążył do tego, by Uzbekistan stał się liderem wśród państw Azji Centralnej. Były prezydent starał się zdywersyfikować kierunki współpracy międzynarodowej, poza Moskwą Taszkient prowadził aktywną politykę z Waszyngtonem, Pekinem czy Unią Europejską.
Gdy w 2016 roku Karimow zmarł, a władzę po nim przejął Shavkat Mirziyoyev nie było do końca oczywiste, jaki kierunek obierze uzbecka dyplomacja. Dziś z pewnością możemy zauważyć, że jednym z podstawowych celów polityki zagranicznej Uzbekistanu jest wydobycie państwa z izolacji, czego dowodem jest próba normalizacji stosunków z innymi państwami regionu, otwartość na Rosję, Chiny oraz Indie.
Wyprzedzić Chiny
Podczas I Rosyjsko-Uzbeckiego Forum Współpracy Międzyregionalnej przedstawiciele obu państw zawarli około 800 umów o łącznej wartości 27 miliardów dolarów. Suma ta przewyższyła chiński rekord z ubiegłego roku, kiedy to prezydent Uzbekistanu, odwiedzając Pekin, zawarł ponad 100 umów, których wartość wyniosła 23 miliardy dolarów.
Ocieplenie gospodarcze na linii Rosja-Uzbekistan jest już zauważalne. W pierwszych siedmiu miesiącach tego roku obroty handlowe wzrosły o 32% w porównaniu z tym samym okresem w roku ubiegłym, natomiast eksperci przewidują, że w 2018 roku osiągną one 5 miliardów dolarów. Warto zwrócić uwagę, że udział Federacji Rosyjskiej w strukturze całkowitego obrotu handlu zagranicznego Uzbekistanu wynosi 18%.
Rosja inwestuje w elektrownie atomową
Najważniejszym punktem programu wizyty Putina w Uzbekistanie było uruchomienie projektu budowy elektrowni jądrowej w pobliżu Buchary. Umowa z rosyjską spółką państwową „Rosatom” została podpisana w Moskwie we wrześniu tego roku. Przewiduje się, że elektrownia zostanie uruchomiona w 2028 roku. Inwestycja szacowana jest na 11 miliardów dolarów i będzie sfinansowana z rosyjskich pożyczek.
Podczas ceremonii prezentowano sylwetki wybitnych naukowców wywodzących się z Azji Centralnej, jak choćby wybitnego matematyka al-Chuwarizmiego, astronoma Uługu Bega czy lekarza Awicennę. Następnie pokazano rosyjskie osiągnięcia w dziedzinie energetyki. Główną ideą tego zabiegu było przedstawienie intelektualnych zdolności i potencjału obu państw, które mogą doprowadzić do rozwoju i obopólnych korzyści.
Priorytetowa współpraca militarna
12 października do Taszkentu przybyła delegacja rosyjskich wojskowych pod przewodnictwem ministra obrony Siergieja Szojgu. W trakcie wizyty podpisano umowę o wykorzystaniu przestrzeni powietrznej obu krajów przez wojskowe samoloty. Natomiast już w kwietniu ubiegłego roku Rosja i Uzbekistan podpisały szereg porozumień o rozszerzeniu współpracy wojskowo-technicznej.
Taszkent wznowił także program wysyłania uzbeckiej kadry wojskowej do rosyjskich placówek edukacyjnych. W tym roku – po raz pierwszy od 6 lat – 340 uzbrojonych żołnierzy wyjechało do Rosji. Ponadto od 2016 r. Uzbekistan nabywa rosyjską broń po preferencyjnych cenach, stając się jedynym państwem niebędącym członkiem Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, które korzysta z tego przywileju.
Rosyjsko-chińskie zmagania
Głównym celem polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej w odniesieniu do Azji Centralnej – ze względu na potencjał polityczny i surowcowy – jest zachowanie i umocnienie wpływów w regionie. W szczególności odnosi się to do Uzbekistanu, który dąży do roli regionalnego lidera. Jednakże od kilku lat swoją aktywność w Azji Centralnej zwiększyły także Chiny, w związku z rozpoczęciem budowy Nowego Jedwabnego Szlaku. Rosjanie zdają sobie sprawę, że w długoterminowej perspektywie nie będą w stanie zatrzymać chińskiej ekspansji, ale próbują ją zahamować m.in. za pomocą organizowania takich wydarzeń jak I Rosyjsko-Uzbeckie Forum Współpracy Międzyregionalnej. Co więcej, to zacieśnienie relacji na linii Moskwa-Taszkent może być podstawą do planów włączenia Uzbekistanu do Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej oraz Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym.
Ponadto Kreml dostrzega zagrożenie dla swoich południowych granic wynikające z islamskiego ekstremizmu w Uzbekistanie. Na terytorium państwa działają m.in. Islamski Ruch Uzbekistanu oraz Partia Wyzwolenia Islamskiego. W związku z tym zarówno Rosja, jak i Chiny są żywo zainteresowane stabilnością kraju oraz niedopuszczeniem do wzrostu popularności i rozwoju struktur islamskich ugrupowań. Jest to niezwykle istotne dla powodzenia jakichkolwiek gospodarczych inwestycji ze względu na tranzytowy charakter państwa. Pomóc ma w tym intensywna rosyjsko-uzbecka współpraca militarna.
