Leszek Sykulski
Recenzja: Robert Ištok (ed.), Slovensko a Pol’sko – geopolitické, politologické, historické a humánnogeografické súvislosti. Vybrané problemy, Vydatlestvo Prešovskej Univerzity, Prešov 2011, ss. 148.
Książka wydana przez Uniwersytet w Preszowie stanowi ciekawy przykład spojrzenia na nasz kraj przez okulary bliskich sąsiadów. Przykład to tym ciekawszy, że w dużej mierze dotyczy polskiej geopolityki. W środowisku polskich badaczy często widoczne jest skoncentrowanie się na myśli geopolitycznej wielkich międzynarodowych graczy, natomiast zupełnie pomijane jest pisarstwo krajów sąsiednich. Fakt ten musi dziwić z uwagi na stosunkowo niewielką barierę językową (w przypadku języków słowiańskich), spory dorobek w zakresie geopolityki i badań międzynarodowych badaczy z tych państw i, co przy tym także istotne, łatwy dostęp do literatury.
Praca zbiorowa pod redakcją profesora Roberta Ištoka składa się z sześciu artykułów. Otwiera ją ponad pięćdziesięciostronicowy tekst redaktora tomu zatytułowany „Polska geopolityka i geopolityka Polski. Spojrzenie ze Słowacji” (Pol’ská geopolityka a geopolityka pol’ska, Pohl’ad zo Slovenska). W kolejnym artykule Radoslav Klamár porównuje zróżnicowanie regionalne Polski i Słowacji na wybranych przykładach (Hodnotenie regionálnnych dispartít na Slovensku a v Pol’sku vo svetle vybraných ukazovatel’ov). Juraj Kredátus przedstawia politykę Warszawy wobec Rusi Podkarpackiej w 1938 r., opisuje m.in. akcję „Łom” (Pol’sko a Podkarpatská rus v druhej polovivi roka 1938 (I.)).
Irina Mattová podejmuje problematykę możliwości instytucjonalnego uczestnictwa Polski i Słowacji w procesie decyzyjnym na szczeblu G20 (Možnosti inštitucionálneho zapojenia sa Slovenska a Pol’ska do rozhodovacieho procesu na úrovni G20). Opisując nieudane próby Warszawy dołączenia do G20, autorka wskazuje, iż najlepszą drogą wpływu przez Polskę i Słowację na proces decyzyjny tej grupy jest współpraca w ramach Unii Europejskiej, m.in. przygotowywanie wspólnych stanowisk na szczyty G20.
Artykuł Martina Pekára i Jána Džujko dotyczy mniejszości polskiej na Słowacji w latach 1918-1989 w kontekście prawno-historycznym (Pol’ská menšina na Slovensku 1918-1989 náčrt problematyki v legislatívno-historickom kontexte). Ostatni tekst autorstwa trzech autorów Martina Rosiča, Alena Madziková i Radoslav Klamár poświęcony jest turystyce narciarskiej w wybranych regionach Polski i Słowacji (Lyžiarsky turizmus vo vybraných regiónoch cestovného ruchu Slovenska a Pol’ska).
Z uwagi na zainteresowania badawcze autora recenzji, omówienie skoncentrowane zostanie na artykule prof. Roberta Ištoka. Słowacki geograf wykazuje się szeroką wiedzą dotyczącą polskiego piśmiennictwa geopolitycznego od końca XIX wieku do czasów nam współczesnych. Szeroko przedstawia tradycję myślenia geopolitycznego w Polsce, sięgając wstecz pisarstwa autorstwa Wincentego Pola, Wacława Nałkowskiego, Antoniego Rehmana czy Eugeniusza Romera (s. 10-11). Podkreśla rolę sporu dotyczącego roli geograficznego położenia Polski w rozwoju myśli geopolitycznej. W tym kontekście omawia także prace okresu międzywojennego przytaczając m.in. poglądy Oskara Haleckiego, Zygmunta Wojciechowskiego czy Stanisława Lencewicza. Słowacki badacz podejmuje problematykę orientacji geopolitycznej Polski, opisując spory przedwojenne (m.in. koncepcje Romana Dmowskiego i Józefa Piłsudskiego) oraz pisarstwo powojenne (m.in. Maria Kiełczowska) (s. 15-18). Nie pomija przy tym problematyki kształtu granic powojennych (s. 34-38). Osobno omawia przedwojenną dyskusję o położeniu naszego kraju między dwoma mocarstwami (s. 23-26), obszernie przedstawia koncepcję Międzymorza (s. 26-34).
Robert Ištok wskazuje na kilka istotnych czynników geopolitycznych wpływających na współczesną politykę Polski. Cytując Zbigniewa Brzezińskiego, podkreśla geostrategiczne znaczenie naszego kraju po upadku świata dwubiegunowego. Pojednanie polsko-niemieckie porównuje do pojednania między Niemcami i Francją. Pisze, iż jego symbolem stało się stworzenie Trójkąta Weimarskiego, leżącego na głównej europejskiej osi geopolitycznej (s. 45). Słowacki geograf wskazuje na dominację orientacji zachodniej w polskiej myśli geopolitycznej po 1989 r. Opisuje odrodzenie niektórych przedwojennych koncepcji geopolitycznych, m.in. myśli Eugeniusza Romera i koncepcji Międzymorza, przywołując m.in. prace Leszka Moczulskiego. Prof. Ištok podkreśla, że polskie myślenie geopolityczne jest w dużej mierze wychodzi z „typowych polskich kompleksów”, na które składają się m.in. strach przed Rosją i Niemcami, obawa przed współdziałaniem obu tych mocarstw, czy przekonanie o „wrodzonej polskiej skłonności do anarchii” (s. 47).
Na osobną uwagę zwraca problematyka stosunków polsko-słowackich. Robert Ištok omawia relacje między naszymi narodami od czasów pierwszej wojny światowej, przywołując zarówno idee współdziałania (m.in. koncepcja Trzeciej Europy), jak i sporów granicznych (Spisz). Wskazuje, iż po zakończeniu zimnej wojny Polska jest drugim najważniejszym sąsiadem Słowacji (s. 49-51). Trudno nie zgodzić się z opinią słowackiego profesora, iż polscy politycy, skoncentrowani na polityce euroatlantyckiej, zaniedbują kontakty z najbliższymi sąsiadami, w tym z krajem tak nam bliskim językowo i kulturowo jak Słowacja. Opinię powyższą można swoją drogą odnieść także do polskich badaczy myśli geopolitycznej, którzy skoncentrowani na badaniu piśmiennictwa anglosaskiego, niemieckiego i francuskiego, a w ostatnich latach także rosyjskiego, praktycznie całkowicie pomijają dorobek naszych bliskich sąsiadów takich jak Słowacja, Czechy, Ukraina, Białoruś czy Litwa.
Praca słowackich geografów stanowi cenny wkład w rozwój dwustronnych relacji naukowo-kulturalnych. Warto także, aby stała się przyczynkiem do aktywizacji polskiego środowiska geopolitycznego w kierunku badań myśli geopolitycznej naszych sąsiadów.
Strona internetowa Uniwersytetu Preszowskiego: http://www.unipo.sk/
