dr inż. Katarzyna Szara

Wprowadzenie

Cechą XXI, jest zmienność. Wiąże się z tym wprowadzanie na szeroką skalę innowacji, często opartych o wysoko zaawansowane technologie. Są one również podstawą rozwoju gospodarczego wynikającego z ludzkiej kreatywności. To właśnie kreatywność wymieniana jest obecnie jako czynnik stymulujący zamiany. Właściwa jest dla ludzi, którzy odważnie i nie szablonowo rozwiązują swoje problemy.

W analizach potencjału rozwojowego, dotyczących regionów można zaobserwować występowanie „kreatywnych regionów”, „kreatywnych miast” i „kreatywnych wsi”, zamieszkałych przez „kreatywne środowiska”, kierowane przez „kreatywną klasę”. Analogicznie wyróżnić można „przemysły kreatywne”, utożsamiane z „przemysłami kultury”. Każde z tych działań przypisane jest jednak miejscu.

Kapitał kreatywny wpisany jest w teorię Richarda Floridy określającą, że rozwój gospodarczy na szczeblu regionalnym napędzany jest w znacznym stopniu przez skupiska ludzi kreatywnych – „nosicieli” kreatywnego kapitału – którzy wolą miejsca różnorodne, tolerancyjne i otwarte na nowe idee. O rozwoju regionu przesądzają więc decyzje kreatywnych jednostek – dotyczące wyboru miejsca zamieszkania. Teoria ta różni się od teorii kapitału ludzkiego pod dwoma względami. Po pierwsze, pewien rodzaj kapitału ludzkiego – ludzie kreatywni – stanowi klucz do rozwoju ekonomicznego. Po drugie niektóre regiony po prostu dysponują pewnymi zasobami kreatywnych ludzi. Florida stara się jednak wskazać te czynniki, które wpływają na decyzje tych osób o wyborze miejsca zamieszkania i pracy.

Miejsce rozwiązuje podstawowy problem obecnego porządku ekonomicznego: regiony i miasta ułatwiają proces łączenia kreatywnych ludzi z szansami, jakie stwarza gospodarka. Miejsca zapewniają bowiem zasoby siły roboczej przedsiębiorstwom, które potrzebują pracowników, i głęboki rynek pracy dla ludzi, którzy poszukują miejsc pracy. Miejsca rozumiane jako lokalizacje geograficzne stają się stopniowo najważniejszą jednostką organizacyjną gospodarki i społeczeństwa. Miejsca przejmują rolę, jaką niegdyś odgrywały duże korporacje.[1]

Badania dotyczące kapitału kreatywnego a dokładniej klasy kreatywnej były realizowane m.in. w St. Zjednoczonych, Kanadzie, Chinach, krajach europejskich w tym również i Polsce. Badaniami była objęta również Ukraina.

Rekomendacje w nich zawarte dotyczą rozwoju gospodarki poprzez skupienie się na sferze ekonomicznej i rynku pracy tak by poprawić jakość życia. Istota wniosków płynących z badań wiąże się ze stworzeniem jak najbardziej korzystnych warunków do rozwoju uwzględniającego talent, tolerancję i technologię. Warunki te odpowiadają za różnice w rozwoju gospodarczym regionów.

Celem opracowania jest próba implementacji i zaadoptowania teorii Richarda Floridy dla poszczególnych obwodów (regionów) Ukrainy.

Ze względu na specyfikę danych dotyczących zatrudnienia w zawodach zaliczonych do klasy kreatywnej w opracowaniu uwaga zostanie skupiona na czynnikach wpływających na rozwój nie tylko wąsko rozumianej klasy kreatywnej ale kapitału kreatywnego. Dla potrzeb niniejszego opracowania przyjęto autorską definicję wg. której kapitał kreatywny jest wyznacznikiem rozwoju ekonomicznego będący przejawem kreatywnej postawy ludzi. W tak szerokie ujęcie zaliczone zostaną więc nie tylko klasa kreatywna ale i przedstawiciele innych grup zawodowych.

Do determinant zaliczono zaś: talent, technologię i tolerancje (3T) będące podstawą rozwoju gospodarczego, wskazującego również na aktywność gospodarczą w regionie.

W badaniach przyjęto również hipotezę, iż: obszary o wyższym indeksie kreatywności  cechujące się wyższymi warunkami rozwojowymi są bardziej zaawansowane pod względem rozwoju gospodarczego.

Założenia metodyczne

W analizie uwzględniono dostępne dane zaadaptowane do oceny tolerancji, talentu, technologii („3T”). Przyjęto zbadanie takich zmiennych, które mają wpływ na rozwój regionów i gospodarki. Podejmując próbę analizy czynników warunkujących możliwości rozwoju klasy kreatywnej i gospodarki należy wskazać na kilka istotnych kwestii metodycznych.

W pomiarze przyjęto ogólnodostępne dane pochodzące z Rocznika Statystycznego Ukrainy[2] oraz serwisu Państwowej Służby Statystycznej Ukrainy[3] w tym banku danych[4].

Uwzględniono dane dostępne dla wszystkich regionów (obwodów) Ukrainy oraz Autonomicznej Republiki Krymskiej i miast wydzielonych: Kijowa i Sewastopola. Różnią się one czasookresem ze względu na ich aktualność. Zgromadzone dane zostały poddane ocenie w obszarze talentu, tolerancji, technologii oraz udogodnień wpływających na jakość życia.

W badaniach dotyczących wskaźnika kreatywności, zmienne przyjęte do analizy są często warunkowane źródłem ich dostępności. Podobnie w tym przypadku ze względu na brak ogólnodostępnych danych stosowanych w pomiarze w metodologii źródłowej (tj. metodyki Floridy) wykorzystano te, które były dostępne, a świadczą również o możliwości rozwoju kapitału kreatywnego.

Talent reprezentowany był przez zmienne określające sytuację demograficzną regionów. Do jego charakterystyki wykorzystano wskaźnik gęstości zaludnienia na 1 km² (za 2013 rok), udział ludności w miastach (za 2013), udział ludności w wieku 15 – 70 lat w ogólnej populacji ludności (za 2012 rok).

Tolerancję poddano analizie wykorzystując saldo migracji, liczbę jednostek szkolnictwa wyższego w roku akademickim 2012/2013, udział rozwodów w stosunku do zawartej liczby małżeństw wg stanu ze spisu powszechnego w 2001 roku.

Technologia w indeksach źródłowych badana była nakładami wydatkowanymi na badania i rozwój. Ze względu na brak ogólnodostępnych danych na poziomie regionalnym wykorzystano wartość produktu regionalnego na mieszkańca, liczbę przedsiębiorstw wg rejestru za 2013 rok, nakłady inwestycyjne na mieszkańca za 2012 rok.

Infrastrukturę kulturalną oceniono dokonując rangowania dla poszczególnych zmiennych tj. liczby teatrów, muzeów, restauracji, bibliotek, kin i klubów.

Wyznaczając potencjał kreatywny niezależnie od jakości i liczby zmiennych wykorzystano metodę rangowania. Dla każdej z wartości zbudowano ranking, kolejno każdej pozycji przypisano noty rankingowe, które po zsumowaniu pozwoziły na ustalenie listy rankingowej dla wskaźników talent, technologia i tolerancja będących składową wskaźnika kreatywności oraz udogodnień wpływających na jakość życia.

Ukraina administracyjnie dzieli się na 25 obwodów – odpowiedników polskich województw, a dodatkowo istnieją 2 miasta wydzielone: Kijów, Sewastopol. W podziale administracyjnym celowo przyjęto wydzielenie na 27 jednostek (24 obwody, Autonomiczna Republika Krymu i wydzielone miasta Kijów i Sewastopol – mapa 1), mając na względzie potwierdzenie tezy Floridy, iż skupiska klasy kreatywnej lokowane są głównie w jednostkach miejskich. Podział z uwzględnieniem na wydzielone miasta pozwala na w/w weryfikację.

Koncepcji klasy kreatywnej i jej pomiar

Jeżeli dany region chce osiągnąć wzrost gospodarczy, konieczne jest nie tylko przyciągnięcie klasy kreatywnej, ale również przełożenie wysokiego poziomu koncentracji kreatywnych jednostek na wymierne wyniki w najistotniejszych dziedzinach kreatywnej gospodarki. [5]

Podstawę definicji klasy kreatywnej zaproponowanej przez Richarda Florydę stanowi gospodarka. Autor stwierdził, iż klasa ta czerpie swoją tożsamość z roli dostawców kreatywności. Przyjmując, że kreatywność jest siłą napędową wzrostu gospodarczego, to ta klasa stała się dominującą w społeczeństwie. Mimo, iż Florida wyróżnia, że klasa kreatywna posiada odpowiednią siłę, talent i liczebność, jej członkami jest całe społeczeństwo – „mającą okazję przekształcić wewnętrzne poszukiwania własnej duszy w prawdziwą energię prowadzącą do odnowy i transformacji”. [6]

Klasa kreatywna składa się z:

– superkreatywnego rdzenia, którą tworzą naukowcy, inżynierowie, artyści estradowi, aktorzy, projektanci i architekci, poeci i powieściopisarze, a także przedstawiciele środowisk opiniotwórczych współczesnego społeczeństwa – autorzy literatury faktu, wydawcy, postaci świata kultury, analitycy, inżynierowie, architekci, filmowcy, twórcy think – tanków itp. Praca tych ludzi wiąże się z rozwiązywaniem ale i wyszukiwaniem problemów.

– kreatywnych profesjonalistów czyli przedstawicieli świata biznesu i finansów, prawników, pracowników służby zdrowia i pokrewnych obszarów. Są to osoby, zajmujące się rozwiązywaniem złożonych problemów, które wymagają samodzielnego podejmowania istotnych decyzji oraz wykształcenia.[7]

Liczebność klasy kreatywnej badana jest w ramach struktury zawodów zaliczanych do tej grupy wskazanych przez Floridę. Ważnym jest jednak, iż reprezentanci klasy kreatywnej osiedlają się tam, gdzie panuje tolerancja, talent i występuje technologia. Wzajemne interakcje między „3T” jak określił je w skrócie Florida mają stwarzać podstawy do rozwoju gospodarczego.

Wydzielenie klasy kreatywnej spowodowało powstanie kreatywnej gospodarki. Jak bowiem podkreśla Florida funkcja ekonomiczna wpływa na wybory społeczno – kulturalne i styl życia jej członków. To właśnie funkcja ekonomiczna nie kolor skóry, narodowość, orientacja, wyznanie decydują o profesjonalizmie tych ludzi i przynależność do rdzenia lub kreatywnych profesjonalistów.

Udział ludzi zaliczonych do klasy kreatywnej wiąże się z preferencjami indywidualnego stylu życia, zaspokojenia potrzeb, które nie zawsze mają standardowy charakter. Z tym stylem życia łączy się własna tożsamość tych osób. Wiąże się z tym również szereg działań wynikających z zainteresowań, ról społecznych ale głównie związanych z kreatywnością.

Przejawem postawy kreatywnej jest kapitał kreatywny. Definiowanie kapitału kreatywnego wiąże się z kreatywnością indywidualną, zespołową i organizacyjną. Jest bowiem przymiotem psychologicznym człowieka.^[8]Oznacza to, że do kapitału kreatywnego możemy zaliczyć nie tylko przedstawicieli klasy kreatywnej. Oczywiście stanowią oni podstawową siłę tego kapitału, jakkolwiek nie należy zawężać kapitału kreatywnego tylko do klasy kreatywnej. To człowiek decyduje na ile rozwinie swoje talenty i w jaki sposób je wykorzysta. Kreatywność bowiem można wypracować. W 95% sukces zależy od ciężkiej i systematycznej pracy. W opracowaniu przyjęto więc, iż każda z grup zawodowych posiada potencjał kreatywny. Jego poziom zależy od potrzeby samorozwoju tak powszechnie znanej z piramidy Maslowa.

Rozwój klasy kreatywnej jest warunkowany przez czynniki, mające odniesienie w indeksach. Zliczamy do nich:

– wskaźnik (indeks) wysokich technologii, który opiera się na dwóch zmiennych – procentowym udziale produkcji sektora wysokich technologii z danego regionu w łącznej produkcji całego sektora wysokich technologii w kraju i procentowym udziale regionalnej produkcji pochodzącej z przemysłu high – tech w całościowym dochodzie danego regionu (kraju),

– wskaźnik innowacyjności to liczba patentów w danym regionie w określonym roku w odniesieniu do liczby mieszkańców,

– wskaźnik gejów określa udział par homoseksualnych na danym terenie w odniesieniu do całej ludności w kraju,

– wskaźnik bohemy określa ilość artystów na danym terenie  w odniesieniu do średniej krajowej, do ludności w całym kraju

– wskaźnik talentu (określany również jako wskaźnik kapitału ludzkiego) prezentuje udział osób z dyplomem licencjata i wyższym w całej populacji danego regionu,

– wskaźnik tygla narodów mierzy procent osób o innej narodowości urodzonej w danym regionie,

– wskaźnik różnorodności jest agregacją indeksów gejów, bohemy i tygla narodów,

– wskaźnik kreatywności to agregatowany wskaźnik innowacji, wysokiej technologii, liczby gejów oraz mierników klasy kreatywnej (ilości osób wykonujących zawody kreatywne do ogólnej liczby zatrudnionych).[9]

Pierwszy z indeksów świadczy o wysokim poziomie technologicznym przemysłu, oznacza on, że przemysł high-tech połączony jest również z różnymi populacjami etnicznymi .

Indeks gejów wskazuje, że homoseksualiści jako grupa są bardziej skłonni być tolerancyjni oraz korzystają z atrakcji kulturalnych miejsca zamieszkania.

Potwierdza to indeks bohemy, wskazujący na udział w danym miejscu pisarzy, projektantów, muzyków, aktorów, reżyserów, malarzy i rzeźbiarzy, fotografów i tancerzy.[10]

Talent, technologia, tolerancja przyczyniają się do rozwoju gospodarczego regionu. Kreatywność przyciąga nowe osoby. Możliwości rozwoju osobistego, przynależność do określonych grup społecznych to tylko impulsy wpływające na innych członków społeczeństwa, szczególnie ludzi młodych, którzy chcą korzystać z życia.

W badaniach prowadzonych nad klas kreatywną często nie jest możliwe uwzględnienie oryginalnie zaproponowanych zmiennych. Są więc one zastępowane przez inne o podobnym znaczeniu dla gospodarki i społeczeństwa.

Determinanty rozwoju z perspektywy kapitału kreatywnego

Metodologia modelu kreatywnego stworzonego przez Floridę odnosi się do trzech sił napędowych wzrostu gospodarczego: talentu, technologii, tolerancji. Należy więc zidentyfikować teren, na którym ta czynniki występują.

Jednym z czynników determinujących rozwój regionów jest tolerancja. Jeżeli w danym miejscu żyją społeczeństwa wieloetniczne, tworzą się nowe możliwości. Stanowią one zachętę dla wszystkich ludzi. Miejsce tętni życiem, jest interesujące, liberalne, oferujące atrakcje kulturalne, towarzyskie w terminach zadowalających mieszkańców. Luźna atmosfera zachęca od kreatywności  i jak wynika z badań w tych miejscach gromadzą się kreatywni ludzie.

Według Floridy, tolerancja pozwala twórczym ludziom zaistnieć. Jest atrakcyjnym atrybutem przyciągającym różnorodnych, ciekawych ludzi w dany region. Najczęściej im większa różnorodność, koloryt etniczny, zróżnicowanie grupowe tym większe, oryginalniejsze możliwości doświadczenia odmiennych akcentów. Odmienność zaś i zróżnicowanie są inspiracją do innowacji.

Z badań wynika, iż nie kolor skóry, wyznanie, narodowość, orientacja decydują o przynależności do klasy kreatywnej. Decyduje o niej wykonywany zawód, stąd im bardziej zróżnicowani są pracownicy tym większe stwarza to możliwości rozwoju. Formułując optymistyczne tezy o rozwoju nie należy zapominać również, iż różnorodność, odmienność niesie ze sobą problemy. Stad tak wysoka potrzeba tolerancji.

Rozwój charakteryzujący się, opierający się o tolerancję pozwala ludziom otworzyć umysły na nowe idee. Ponadto, klasa kreatywna przywiązuje wielką wagę do amenitis – wygód, atrakcji, udogodnień. Przejawia się to w potrzebie korzystania z infrastruktury kulturalnej. Społeczno – kulturowy aspekt rozwoju regionalnego wiąże się z dostępnością do kin, muzeów, galerii, restauracji, centrów handlowych.

Klimat sprzyjający życiu ludzi stanowi środowisko dla rozwoju biznesu. Powstawać będą start – upy i firmy high – tech. Ludzie kreatywni znajdują zatrudnienie w miejscach, głównie w aglomeracjach, w których najczęściej się skupiają. Często tacy ludzie nie tylko pracują w przemysłach kreatywnych ale również sami są konsumentami takiej działalności. Wynika to z ich „odmienności” i potrzeby ekspresji a także doznań samozadowolenia, stąd są nie tylko wykonawcami np. koncertów ale i ich uczestnikami.

W grupie czynników warunkujących rozwój znalazł się również talent:

Talent właściwy jest pracownikowi, który w sposób ponadprzeciętny przyczynia się do realizacji strategii organizacji i wyróżnia się dużym potencjałem do dalszego rozwoju. W literaturze spotyka się podejście elitarne i egalitarne do talentów. Talenty posiadają wszyscy. Pierwsze jednak to należy je odkryć i wykorzystywać. Druga istotna rzecz dotyczy stopnia utalentowania, gdyż nie każdy może rozwinąć swój talent do skali ponadprzeciętnej. Obecne w organizacjach zwraca się uwagę na rolę zarządzania talentami i pozyskanie ludzi utalentowanych. Osobę twórczą można opisać w ramach trójczłonowego schematu, podkreślając w ten sposób triadowy charakter talentu twórczego. Elementami triadowej koncepcji typologii talentów twórczych są: zdolności, motywy i umiejętności.

Najniższą forma talentu jest kreatywność. Stanowi ona zasadniczy, choć nie bezpośredni, czynnik sprawczy przemian społeczno – ekonomicznych, bowiem każda społeczno – kulturowa transformacja czy każdy indywidualny, zespołowy lub masowy projekt gospodarczy, cechujący się nowością i wartością (warunkami twórczości) rodzi się najpierw w ludzkim umyśle. [11]Efektem działań kreatywnych są zaś innowacje.

Możliwości technologiczne stwarzane przez innowacje są tak różnorodne i tak szybko ulegają zużyciu ekonomicznemu, że dziś preferencje, predyspozycje rozwoju uzyskują te miejsca, firmy, które dysponują najnowszymi osiągnięciami technologicznymi. Wynika to z nowej polityki przemysłowej a także z kompleksowego spojrzenia na zmiany technologiczne. Na takie zmiany wskazuje Bank Światowy. Łączy je natomiast to, że stanowią one próbę kompleksowego spojrzenia na wspieranie restrukturyzacji i zmian technologicznych, które rozwiązywać będą główne słabości zarówno sektorowego (preferencje w zakresie wsparcia sektorów przemysłu lub usług), jak i horyzontalnego podejścia w polityce przemysłowej (brak sektorowych preferencji w zakresie wsparcia). Wiąże się to z zapewnieniem sprawnego funkcjonowania instytucji publicznych, podniesienia jakości stanowionego prawa i jego stosowania czy kształtowania postaw społecznych sprzyjających współpracy i przedsiębiorczości. [12]

Sytuacja makroekonomiczna Ukrainy

Ukraina jest największym po Rosji krajem europejski (603,5 tys. km²) liczącym 45,4 mln mieszkańców[13]. Jest krajem o dużych możliwościach rozwoju i perspektywicznym partnerem gospodarczym. Jest przy tym krajem o znacznym zróżnicowaniu pod względem gospodarczym, terytorialno-geograficznym i ludnościowym.[14]

PKB per capita naszych sąsiadów w 2013 roku uległ obniżeniu o 1,3% w porównaniu do roku poprzedniego. Spadki odnotowano w produkcji przemysłowej i działalności inwestycyjnej. Wskaźniki gospodarcze nie wskazują na dobry kierunek rozwoju Ukrainy.

Nie inaczej przedstawia się sytuacja w obszarze wolności gospodarczej. W tym zestawieniu Ukraina zajmuje niechlubne 161 miejsce, najgorsze ze wszystkich państw europejskich, niższe nawet niż Białoruś. Znajduje się w grupie państw, gdzie wolność gospodarcza poddawana jest represji. Sąsiadami Ukrainy w tym zestawieniu są m.in. Korea Północna (177 miejsce), Iran (168), Uzbekistan (162). Wreszcie, pod względem szeroko rozumianej konkurencyjności gospodarki Ukraina plasuje się na 84 miejscu (wyżej niż wspomniana Grecja oraz Bośnia i Hercegowina, Mołdawia oraz Albania)..[15]

Dzisiejsza Ukraina jest państwem biednym, gospodarczo zacofanym, ze skorumpowanymi i nieefektywnymi instytucjami. Jednak wciąż dysponuje atutami w postaci dogodnego położenia geograficznego, przewag konkurencyjnych licznych sektorów gospodarki oraz sprzyjających trendów w rozwoju eksportu i inwestycji. Potencjał wzrostu gospodarki Ukrainy jest bardzo duży jednak państwo to wymaga kapitalnego remontu; zdecydowanego umocnienia instytucji państwowych, stworzenia państwa prawa, zmniejszenia roli państwa w gospodarce, deregulacji i liberalizacji rynku. Gospodarka Ukrainy wydaje się zbyt mało elastyczna i ma cechy gospodarki ekstensywnej. [16]

Polityka gospodarcza ukraińskiego rządu powinna ulec poprawie. Kondycja gospodarki jest bardzo krucha" – ocenia Anders Aslund z waszyngtońskiego Peterson Institute of International Economics.

W ocenie MFW głównym problemem gospodarki Ukrainy są subsydia budżetowe dla krajowych odbiorców gazu importowanego z Rosji (stanowią one 2 proc. PKB rocznie). Inne to deficyt budżetowy i regulacje walutowe. Gospodarka Ukrainy jest w trzeciej recesji od 2008. [17]

Przyjęty w połowie stycznia przez ukraiński parlament budżet na 2014 r. niemal jednomyślnie krytykują wszyscy liczący się eksperci ekonomiczni znad Dniepru. A trwająca na Ukrainie rewolucja sprawia, że jakiekolwiek prognozy ekonomiczne stają się praktycznie niemożliwe.

Tegoroczny ukraiński budżet zakłada, że PKB wzrośnie o 3,4 proc. jednak są to prognozy jak się wydaje całkowicie oderwane od rzeczywistości gospodarczej w jakiej znalazła się Ukraina. Ogłoszone pod koniec stycznia oficjalne szacunki Państwowej Służby Statystyki Ukrainy Ukrstatu mówią o tym, że gospodarkę opanowała stagnacja – PKB w porównaniu z 2012 r. w ogóle nie wzrósł. Według analityków sytuacja jest jeszcze gorsza – agencja ratingowa Standard & Poor’s podała, że zeszłoroczny ukraiński PKB wyniósł zaledwie 99 proc. poziomu z 2012 r. W tej sytuacji zapisany w budżecie wzrost dochodów państwa z zeszłorocznych 0,5- 1 proc. do 12-13 proc. to fikcja nie znajdująca żadnego uzasadnienia.

Po kilku latach oficjalnie bezinflacyjnych rząd postanowił rozkręcić gospodarkę dodrukowując hrywnę – w budżecie założono, że w tym roku inflacja sięgnie 8,3 proc. Biorąc pod uwagę, że zdaniem wielu ekonomistów faktycznie wbrew oficjalnym danym banku centralnego dochodziła do 10 proc. rocznie teraz można się więc realnie spodziewać już dwucyfrowego jej poziomu.

Jak podkreślają analitycy podane przez rząd w dokumencie dane kompletnie się ze sobą nie zgadzają. Zeszłoroczny nominalny PKB sięgnął 1,4 biliona hrywien, tegoroczny miałby przekroczyć 1,6 biliona hrywien wyrastając na przeszło 15 proc. tymczasem z podanych przez rząd w tym samym budżecie danych dotyczących prognozowanej inflacji i procentowego wzrostu PKB wychodzi wzrost na poziomie 12 proc. Skąd wziąć brakujące 3 proc. rząd nie wyjaśnił.

Ekonomiści mają też zastrzeżenia do możliwego wpływu prognozowanego wzrostu PKB o 3 proc. w 2014 r. na sytuację gospodarczą. I zestawiają prognozowany nominalny PKB przewidywany przez rząd w tym roku z analogicznymi prognozami z 2011 r. – różnica „in minus” wynosi według różnych szacunków od 201 do 247 mld hrywien. I to ich zdaniem pokazuje prawdziwe tendencje w ukraińskiej gospodarce.

W ocenie szeregu ekspertów nierealne są również prognozy dotyczące planowanego poziomu dochodów podatkowych państwa. Przeszło 50 mld hrywien z nich, mimo że zapisane w budżecie nigdy nie zostanie zebranych – przewidują. W konsekwencji odmiennie różne od przedstawionych w budżecie są też oceny ekspertów dotyczące tegorocznego deficytu ukraińskiego budżetu – ten pierwotnie zapisany w dokumencie sięgał 55 mld hrywien. Po poprawkach w parlamencie urósł do 71,6 mld hrywien.

A tymczasem niezależnie od już trwającego protestu Ukrainie grożą kolejne wstrząsy – tym razem czysto ekonomiczne protesty sfery budżetowej. Jak zauważa Ołeksandr Słobożan ze Stowarzyszenia Miast Ukrainy w budżecie centralnym założono ukryty deficyt budżetów lokalnych sięgający w sumie 17 mld hrywien. – To doprowadzi do tego że pracownicy sfery budżetowej – nauczyciele, lekarze, służby komunalne nie otrzymają wypłat zarobków – przestrzegł.[18]

Po zakończeniu kryzysu politycznego, Ukrainę czeka długa droga do uporządkowania gospodarki. Zmiany potrzebne są m.in. na polu finansów publicznych, w obszarze ograniczenia korupcji, wzrostu inwestycji czy sytuacji rozwarstwienia społeczeństwa.

Różnice w poziome kapitału kreatywnego wśród regionów Ukrainy

Z badań przeprowadzonych przez Floridę wynika, iż Ukraina posiada znaczny potencjał , jeżeli chodzi o klasę kreatywną. Znalazła się bowiem ona na wyższej 7 pozycji rankingowej po Irlandii, Belgii, Australii, Holandii, Nowej Zelandii, Estonii. [19]

Jawi się pytanie czy tak wysokie predyspozycje do rozwoju kapitału kreatywnego są właściwe wszystkim regionom Ukrainy. Obwody, Autonomiczna Republika i miasta wydzielone stanowią bowiem zróżnicowany potencjał rozwojowy Ukrainy. Czynniki wpływające na możliwości rozwojowe zostały ujęte w grupy (indeksy) talent, technologia, tolerancja.

Oceniając różnice w rozwoju gospodarek należy zwrócić uwagę na zmienną zawierającą podstawowe informacje o wynikach gospodarki. Miarą taką jest Produkt Krajowy Brutto. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego. Za miarę dobrobytu powszechnie używa PKB per capita. Wskaźnik tych zmian jest uznawany za jedną z najważniejszych wielkości makroekonomicznych, gdyż pozwala pokazać trendy, pomaga ocenić stan gospodarki.

Przepływy i kwoty nakładów wskazujące na zmiany w gospodarce regionów Ukrainy charakteryzuje produkt regionalny brutto[20]. Jest ogólnym wskaźnikiem rozwoju gospodarczego regionu, liczony jest jako suma wartości dodanej brutto wytworzonej we wszystkich rodzajach działalności gospodarczej skorygowana o wartości usług pośrednictwa finansowego i podatków, pomniejszona o dotacje do produktów. Jest więc miernikiem poziomu gospodarczego regionu (tabela 1).

Tabela 1. Produkt regionalny Ukrainy w 2011 roku (mln UAH)

Rząd wielkości	Regiony	Grupa
Od 9 do 20	Aglomeracja Sewastopol Czerniowiecki Tarnopolski Wołyński Zakarpacki Chersoński Równieński Kirowogradzki	I
Od 21 do 30	Żytomierski Chernichowski Sumski Chmielnicki Iwano-Frankowski Mikołajski Czerkaski Winnicki	II
Od 31 do 40	Autonomiczna Republika Krym	III
Od 41 do 50	Zaporoski
Od 51 do 60	Lwowski Połtawski Ługański Kijowski
Od 61 do 100	Odeski Charkowski	IV
Powyżej 100	Dniepropietrowski Doniecki Miasto Kijów

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Statistical Yearbook of Ukraine for 2012, State Statistics Service of Ukraine, Kijów 2013

Klasa wielkości uzyskanego produktu regionalnego pozwala na wyznaczanie grup dochodowych, do których przypisano umownie regiony. Po osiem regionów zakwalifikowano do grupy I osiągającej produkt regionalny do 20 mln hrywien oraz do II grupy osiągającej produkt regionalny do 30 mln hrywien. Znaczne zróżnicowanie pod względem wielkości produktu regionalnego wpłynęło na wydzielenie grupy III, do której zaliczone regiony osiągają produkt regionalny od 31 do 60 mln hrywien. W ostatniej IV grupie znalazły się regiony posiadające najwyższy produkt regionalny.

Również w tworzeniu produktu krajowego brutto regiony Kijów, Donieck, Dniepropietrowsk, Charków, Odessa, Zaporoże i Ługańsk posiadają dominującą pozycję.

Podkreślić należy, iż gospodarka Ukrainy jest w znacznym stopniu uzależniona od eksportu nisko – przetworzonych produktów, w szczególności wyrobów metalurgicznych i rud żelaza, na które przypada 30-40% ogólnej wartości ukraińskiego eksportu. Produkty te są wrażliwe na wahania koniunktury na świecie. Z drugiej strony Ukraina jest znaczącym importerem surowców energetycznych gazu ziemnego i ropy naftowej. Ukraina posiada jedne z najbardziej żyznych gleb na świecie i klimat sprzyjający rolnictwu. Potencjał tego sektora nie jest w gospodarce Ukrainy w pełni wykorzystywany. 

W lutym 2013 r. rząd Ukrainy przyjął program aktywizacji gospodarki na lata 2013-2014. Priorytety programu to: zwiększenie konkurencyjności gospodarki, poprawa warunków inwestycyjnych,  wsparcie krajowych producentów i realizacja polityki zastępowania importu, rozwój branż wysokotechnologicznych, przeprowadzenie reform strukturalnych w przedsiębiorstwach państwowych, rozwój potencjału eksportowego.[21]

Wszelkie działania związane z restrukturyzacją, reformami i rozwojem wymagają analizy wspierających i ograniczających je determinantów.

Analizując czynniki wpływające na rozwój klasy kreatywnej obliczono indeksy tolerancji, talentu i technologii, które składają się na indeks kreatywności.

Wyniki uzyskane w ramach indeksu talent umożliwiły podzielenie regionów na cztery grupy.

Najniższe wartości dla wskaźnika talentu odnotowano dla regionów: tarnopolskiego, chersońskiego, iwano-frankowskiego, wołyńskiego, zakarpackiego, kirowogradzkiego.

W grupie regionów o średnim natężeniu wskaźnika tolerancji znalazły się obwody: winnicki, czerniowiecki, kijowski, połtawski, rówieński, chmielnicki, żytomierski, odeski, czerkawski, mikołajewski. Wysoki poziom tych wskaźników odnotowano dla obwodów: lwowskiego, czernichowskiego, łużańskiego, sumskiego, zaporoskiego, Autonomicznej Republiki Krymu, charkowskiego, donieckiego, dniepropietrowskiego. Najwyższe wartości dla indeksu talentu uzyskały Aglomeracja Sewastopol i miasto Kijów (tabela 2).

Potwierdza to tezę postawioną przez Floridę, iż najlepsze warunki do rozwoju klasy kreatywnej są w miastach.

W układzie przestrzennym można zaobserwować bardzo wyraźny podział. Od połowy północnej części kraju, po wschód po krańca północnego indeks talentu kształtował się w grupie wysokiej. Praktycznie cała środkowa cześć Ukrainy charakteryzowała się wskaźnikiem tolerancji na poziomie średnim.

Tabela 2. Numer pozycji rankingowej regionu wg wskaźnika talent

Lp.	Wyszczególnienie/regiony	Numer pozycji rankingowej wg wskaźnika talentu
1	Autonomiczna Republika Krymu	22
2	Winnicki	7
3	Wołyński	4
4	Dniepropietrowski	25
5	Doniecki	24
6	Żytomierski	13
7	Zakarpacki	5
8	Zaporoski	21
9	Iwano-Frankowski	3
10	Kijowski	9
11	Kirowogradzki	6
12	Ługański	19
13	Lwowski	17
14	Mikołajowski	16
15	Odeski	14
16	Połtawski	10
17	Równieński	11
18	Sumski	20
19	Tarnopolski	1
20	Charkowski	23
21	Chersoński	2
22	Chmielnicki	12
23	Czerkaski	15
24	Czerniowiecki	8
25	Czernichowski	18
26	Miasto Kijów	27
27	Aglomeracja Sewastopol	26

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Statistical Yearbook of Ukraine for 2012, State Statistics Service of Ukraine, Kijów 2013

 

Przestrzenny rozkład kapitału kreatywnego określony przez indeks tolerancji wskazywał rozmieszczenie najmniej tolerancyjnych regionów w linii granicy z Białorusią i Rosją z wyłączeniem regionu kijowskiego. Do najmniej tolerancyjnych regionów zakwalifikowano: tarnopolski, żytomierski, czerniowiecki, sumski, kirowogradzki, czernichowski. Regiony o średnim poziomie tolerancyjności to: zakarpacki, winnicki, iwano-frankowski, chmielnicki, czerkawski, mikołajewski, chersoński.

Wysokim poziomem „tolerancji” odznaczały się regiony: Aglomeracji Sewastopol, kijowski, lwowski, połtawski, ługański, zaporoski, odeski, dniepropietrowski, Autonomicznej Republiki Krymu. Do najbardziej tolerancyjnych regionów Ukrainy zaliczono regiony: doniecki, charkowski i miasto Kijów. Część regionów o wysokim wskaźniku tolerancji było zwartych przestrzennie dotyczyło to wschodniej granicy Ukrainy. Na uwagę zasługuje również duża różnica pomiędzy pierwszym regionem w rankingu – najmniej tolerancyjnym a ostatnim najbardziej tolerancyjnym. Była ona ponad 7 krotna. Ponownie najbardziej tolerancyjnym miejscem na mapie Ukrainy okazał się Kijów (tabela 3).

 

Tabela 3. Numer pozycji rankingowej regionu wg wskaźnika tolerancji

Lp.	Wyszczególnienie	Numer pozycji rankingowej wg wskaźnika tolerancji
1	Autonomiczna Republika Krymu	24
2	Winnicki	10
3	Wołyński	1
4	Dniepropietrowski	23
5	Doniecki	25
6	Żytomierski	4
7	Zakarpacki	9
8	Zaporoski	21
9	Iwano-Frankowski	11
10	Kijowski	17
11	Kirowogradzki	7
12	Ługański	20
13	Lwowski	18
14	Mikołajowski	14
15	Odeski	22
16	Połtawski	19
17	Równieński	2
18	Sumski	6
19	Tarnopolski	3
20	Charkowski	26
21	Chersoński	15
22	Chmielnicki	12
23	Czerkaski	13
24	Czerniowiecki	5
25	Czernichowski	8
26	Miasto Kijów	27
27	Aglomeracja Sewastopol	16

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Statistical Yearbook of Ukraine for 2012, State Statistics Service of Ukraine, Kijów 2013 oraz  http://www.ukrstat.gov.ua/, http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/

 

Indeks technologii wskazał na podobieństwa terytorialne – przestrzenne w porównaniu do dwóch pozostałych indeksów.

Najniższy poziom wskaźnika technologii odnotowano dla regionu czerniowieckiego. Na zbliżonym poziomie znajdowały się regiony: rówieński, zakarpacki, tarnopolski, czernichowski, chersoński, wołyński, sumski, chmielnicki.

Średnim poziomem charakteryzowały się obwody: iwano-frankowski, winnicki, czerkaski, żytomierski i Aglomeracja Sewastopol.

Pozostałe regiony zaliczono do przedziału wysokiego. Skupione one były przestrzennie w pasie od Odessy po Ługańsk. Najbardziej predestynowane pod względem wskaźnika technologii okazały się jednak regiony Doniecki i miasto Kijów.

Należy podkreślić, iż potencjał gospodarczy Ukrainy skoncentrowany jest głównie w 6 regionach: donieckim, kijowskim, dniepropietrowskim, ługańskim, zaporoskim i charkowskim. Jest to potwierdzeniem tak wysokiej rangi w zestawieniu technologii. Wiąże się to również z faktem, iż na terenie tych obwodów powstaje około 60% produkcji przemysłowej. W tych regionach ze względu na koncentracje środków produkcji lokowane są znaczące inwestycje.

 

Tabela 4. Numer pozycji rankingowej regionu wg wskaźnika technologii

Lp.	Wyszczególnienie	Numer pozycji rankingowej wg wskaźnika technologii
1	Autonomiczna Republika Krymu	21
2	Winnicki	11
3	Wołyński	7
4	Dniepropietrowski	18
5	Doniecki	26
6	Żytomierski	13
7	Zakarpacki	3
8	Zaporoski	20
9	Iwano-Frankowski	10
10	Kijowski	25
11	Kirowogradzki	15
12	Ługański	17
13	Lwowski	19
14	Mikołajowski	16
15	Odeski	24
16	Połtawski	22
17	Równieński	2
18	Sumski	8
19	Tarnopolski	4
20	Charkowski	23
21	Chersoński	6
22	Chmielnicki	9
23	Czerkaski	12
24	Czerniowiecki	1
25	Czernichowski	5
26	Miasto Kijów	27
27	Aglomeracja Sewastopol	14

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Statistical Yearbook of Ukraine for 2012, State Statistics Service of Ukraine, Kijów 2013

 

Sumaryczny wskaźnik kreatywności obliczony jako suma wskaźników talentu, technologii i tolerancji potwierdził najlepsze możliwości rozwoju dla wschodnich obszarów Ukrainy sąsiadujących z Rosją. Regiony od Ługańska poprzez Zaporoże, Dniepropietrowsk, Autonomiczną Republikę Krymu, Charków i Donieck są regionami najbardziej predestynowanymi do rozwoju klasy i kapitału kreatywnego. Najlepszym jednak miejscem do rozwoju tej klasy jest Miasto Kijów. Stąd uzyskane wyniki potwierdziły tezę, iż najlepiej klasa kreatywna rozwija się w miastach.

Również potwierdza to założenie, iż regiony predestynowane do rozwoju klasy kreatywnej uzyskują wyższe wyniki ekonomiczne. Zauważono zbieżność z wyjątkiem Aglomeracji Sewastopolskiej wszystkich regionów, które osiągnęły produkt krajowy brutto w najniższej I grupie z miejscem wyznaczonym tym regionom w rankingu kreatywności. Dla wszystkich tych regionów wskaźnik kreatywności znalazł się w przedziale niskim. Oznacza to, iż czynniki te wpływają na rozwój gospodarczy regionów.

Poziom produktu regionalnego wyznaczonego dla grupy II potwierdził zależność z wskaźnikiem kreatywności dla wszystkich regionów z wyjątkiem iwano – frankowskiego i winnickiego. Świadczyć to może o bardzo dobrym wykorzystaniu posiadanego potencjału w tych regionach.

W przedziale produktu regionalnego III grupy, znalazły się regiony o wysokim wskaźniku kreatywności i były to Autonomia Krymska i Zaporoże. Pozostałe regiony znalazły się w zestawieniu ogólnym wskaźnika kreatywności na poziomie średnim. Były to regiony: ługański, popławski, kijowski, terytorialnie sąsiadujące z regionami „najbardziej kreatywnymi”. Wyjątkiem w rozlokowaniu był region Lwowa znajdujący się w tej samej grupie.

Wszystkie pozostałe regiony cechowały się najwyższymi wskaźnikami talentu, tolerancji, technologii, co oczywiście znalazło przełożenie i na wskaźnik końcowy kreatywności oraz wysokość uzyskanego produktu w regionie. W rankingu kreatywności najlepsze warunki rozwoju posiada miasto Kijów, co wiąże się też z jego pozycje w kraju.

Można więc potwierdzić hipotezę, iż regiony odznaczające się czynnikami sprzyjającymi rozwojowi kapitału kreatywnego są regionami uzyskującymi wyższe wyniki gospodarcze.

Oprócz wskaźników wpływających na rozwój kapitału kreatywnego poddano analizie udogodnienia jakie przyciągają kreatywnych ludzi oraz pozwalają na budowę przemysłów.

Są on najskromniejsze w Aglomeracji Sewastopolskiej, regionie chersońskim, zakarpackim, czerniowieckim, mikołajowskim (tabela 5).

Średni poziom udogodnień przejawiający się liczbą muzeów, kin, klubów, bibliotek, był charakterystyczny dla regionów sumskiego, wołyńskiego, kirowogradzkiego, ługańskiego, równieńskiego, żytomierskiego, zaporoskiego, kijowskiego, czerkaskiego, odeskiego, miasta Kijów, połtawskiego, dniepropietrowskiego i iwano-frankowskiego.

Najwięcej instytucji kulturalnych mogących dostarczyć ludziom różnorodnych wrażeń posiadały regiony: czernichowski, doniecki, Autonomiczna Republika Krymu, winnicki, tarnopolski, chmielnicki, charkowski, lwowski.

W rankingu atrakcyjności zapewniającej wzrost jakości życia na pozycji lidera znalazł się Lwów. Oznacza to, iż posiada udogodnienia, które wpływają na jakość życia mieszkańców. Należy więc zwrócić uwagę na politykę miasta i regionu aby zachęcić ludzi do odwiedzin i budowy klasy kreatywnej na szerszą skalę.

 

Tabela 5. Numer pozycji rankingowej regionu wg udogodnień

Lp.	Wyszczególnienie	Numer pozycji rankingowej udogodnienia
1	Autonomiczna Republika Krymu	22
2	Winnicki	23
3	Wołyński	7
4	Dniepropietrowski	17
5	Doniecki	21
6	Żytomierski	11
7	Zakarpacki	3
8	Zaporoski	12
9	Iwano-Frankowski	19
10	Kijowski	13
11	Kirowogradzki	8
12	Ługański	9
13	Lwowski	27
14	Mikołajowski	5
15	Odeski	15
16	Połtawski	18
17	Równieński	10
18	Sumski	6
19	Tarnopolski	24
20	Charkowski	26
21	Chersoński	2
22	Chmielnicki	25
23	Czerkaski	14
24	Czerniowiecki	4
25	Czernichowski	20
26	Miasto Kijów	16
27	Aglomeracja Sewastopol	1

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Statistical Yearbook of Ukraine for 2012, State Statistics Service of Ukraine, Kijów 2013

 

Wnioski

Miejsce w tym wypadku region stwarza możliwość do łączenia kreatywnych ludzi z szansami jakie stwarza gospodarka. Korzystne warunki do rozwoju w obszarze talentu, tolerancji, technologii przekładają się na wysokość uzyskiwanego produktu regionalnego brutto. Zaprezentowana analiza pozwoliła wskazać na znaczne zróżnicowanie przestrzenne – regionalne Ukrainy. Jest ono również zgodne z charakterystykami różnicującymi terytorium Ukrainy na cześć zachodnią biedniejszą i wschodnią bogatszą i zasobniejszą.

Przestrzenne zróżnicowanie pod względem cech tworzą obszary talentu, tolerancji i technologii skupione we wschodniej części Ukrainy. Do miejsc, w których klasa kreatywna znajdzie najlepsze warunki do rozwoju zaliczyć należy miasto Kijów. Wpływ tych czynników ma przełożenie na wyniki ekonomiczne. O posiadaniu potencjalnych możliwości można również mówić w przypadku aglomeracji, co wiąże się z pełnionymi funkcjami. Znaczny potencjał zlokalizowany jest również w regionie Lwowa wyróżniającego się na tle zachodniej części kraju, jednak w tym przypadku należy podjąć działania zmierzające do większej promocji i aktywności w wykorzystaniu posiadanych możliwości.

Zasadnym wydaje się uwzględnienie w pracach na rzecz rozwoju regionów działań związanych z polityką regionalną opartą o czynniki talentu, technologii i tolerancji.

Oprócz dalszego rozwoju „wiodących ” regionów wyznaczonych w rankingu w oparciu o indeks kreatywności, warto zwrócić uwagę na te które znalazły się w grupie środkowej i położyć akcent na rozwój potencjału gospodarczego. Regiony, które uplasowały się w najniższej grupie wyznaczonej ze względu na wskaźnik kreatywności powinny zostać objęte szczególnym wsparciem z organizacją takich działań, które przyciągną kreatywnych ludzi, a z nimi zmiany inwestycyjne.

Przeprowadzona analiza pozwala spojrzeć na regiony Ukrainy jako obszary posiadające potencjał i możliwości rozwojowe. Niepokoi jednak fakt sytuacji politycznej i ekonomicznej w tym kraju. Patrząc w przyszłość trzeba mieć nadzieję, iż przeważy szalę zmian tolerancyjny układ, który zostanie wypracowany przez kreatywnych ludzi rozwiązujących problemy z perspektywą na lepsze jutro.

 

Literatura:

Ekspert: Ukraińska gospodarka na krawędzi zapaści, 1.12.2013, http://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-ekspert-ukrainska-gospodarka-na-krawedzi-zapasci,nId,1066889

Florida R., Narodziny klasy kreatywnej, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2010,

Florida R., The Rise of the Creative Class, New York, 2004,

http://www.ukrcensus.gov.ua/eng

http://www.ukrstat.gov.ua

https://www.google.pl/search?q=mapa+administracyjna+Ukrainy&tbm=isch&imgil

Informacja o stosunkach gospodarczych Polski z Ukrainą, Ministerstwo Gospodarki, www.mg.gov.pl/KW%20Ukraina%205.04.2013.do.

Klasa kreatywna w Polsce, Technologia, talent i tolerancja jako źródła rozwoju regionalnego, red. Klincewicz K., Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012,

Kozak M., Ukraina budżet w czasach rewolucji, Obserwator finansowy, 1.02.2014, http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/rotator/ukraina-budzet-w-czasach-rewolucji/

Lipka A., Waszczak St., Winnicka – Wejs A., Aktywność twórcza a pracoholizm, Difin, Warszawa 2013,

Montgomery J., Beware ‘the Creative Class’. Creativity and Wealth Creation Revisited, Local Economy, Vol. 20, No. 4, 337–343, November 2005,

Niedzielski P., Rychlik K., Innowacje i kreatywność, Uniwersytet Szczeciński, Wyd. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, 2006,

Oniszczuk M., Ukraina regionalna: potencjał i możliwości współpracy, Nowe Życie Gospodarcze,

Statistical Yearbook of Ukraine for 2012, State Statistics Service of Ukraine, Kijów 2013,

Topolewski F., Gospodarka Ukrainy-zepsuty element Europy, 10.02.2014

http://www.psz.pl/tekst-44850/Gospodarka-Ukrainy-chory-element-Europy

www.bankier.pl/wiadomosc/Ukraina-regionalna-potencjal-i-mozliwosci-wspolpracy-1646713.html