Leszek Sykulski: Aleksander Rado i 7 praw sowieckiej geopolityki

Leszek Sykulski: Aleksander Rado i 7 praw sowieckiej geopolityki

ZSRSCykl tematyczny: Rosyjska geopolityka, odc. 17.

dr Leszek Sykulski

Kilka lat po powstaniu Związku Sowieckiego uprawianie geopolityki, jako autonomicznego obszaru badań naukowych, mającego ugruntowaną pozycję wśród rosyjskich badaczy, zostało zahamowane. Od początku lat trzydziestych do połowy lat osiemdziesiątych XX wieku geopolityka była uznawana za „naukę burżuazyjną”, stojącą w sprzeczności z zasadami marksizmu-leninizmu, a jej oficjalny rozwój został zabroniony. O geopolityce można było w tym okresie pisać wyłącznie negatywnie. Same badania geopolityczne nie zostały jednak zlikwidowane, lecz ograniczone do bardzo wąskiego grona strategów wojskowych oraz analityków służb specjalnych[1].

Rado_SandorJednym z ostatnich tekstów naukowych w Związku Sowieckim, pozytywnie odnoszącym się geopolityki i pokazujących tradycję rosyjską w rozwoju tej dyscypliny, było hasło pt. „geopolityka” w „Wielkiej Encyklopedii Sowieckiej” z 1929 r. Jego autorem był Aleksander  Rado (1899-1981), z pochodzenia Węgier (urodzony jako Sandor Rado), geograf, kartograf.  W trakcie I wojny światowej służył w armii austrowęgierskiej; ukończył szkołę oficerską jako artylerzysta. Aktywnie działał w ruchu komunistycznym. Po niepowodzeniu utworzenia Węgierskiej Republiki Sowieckiej i porażce puczu komunistów niemieckich w Hamburgu w 1923 r. udał się na emigrację do Moskwy. W okresie II wojny światowej kierował sowiecką siatką wywiadowczą Szwajcarii. Grupa znana była jako „Dora” (przestawienie liter w nazwisku Rado), działała pod przykryciem agencji „Geopress”. Po zakończeniu wojny Rado został aresztowany przez Smiersz, sowiecki kontrwywiad wojskowy, oskarżony o szpiegostwo i skazany na 15 lata więzienia. Został wypuszczony na wolność dopiero po śmierci Stalina. Wyjechał wówczas do Budapesztu, gdzie kontynuował karierę akademicką jako profesor kartografii. Pod jego kierownictwem w 1967 r. został wydany Atlas Węgier[2].

Aleksander Rado studiował geografię na uniwersytetach w Wiedniu i w Jenie, stąd znał dobrze dorobek niemieckiej geopolityki i geografii politycznej. Rado traktował geopolitykę w kategoriach naukowych i, nawiązując do rosyjskiej szkoły determinizmu geograficznego (np. Karl Ernst von Baer, Siergiej Sołowiow), uważał, że wnikliwa analiza geograficzna i historyczna, przy użyciu metod naukowych, może prowadzić do odkrywania pewnych prawidłowości w badaniu procesów politycznych oraz formułowaniu praw naukowych. Opierając się na tradycji niemieckiej Geopolitik, a także studiując osiągnięcia rosyjskiej geopolityki, sformułował siedem praw geopolitycznych, które uznał za uniwersalne w dziejach ludzkiej aktywności politycznej[3]. Oto one:

  1. Ciążenie mocarstw kontynentalnych ku morzu.

Rosyjscy badacze geopolityki, analizując tę prawidłowość, wskazują na dążenie do opanowania i kontroli wybrzeża Bałtyku przez Polskę, wybrzeża Adriatyku przez Serbię czy ciążenie ku „ciepłym morzom” przez Rosję.

  1. Dążenie do opanowania przeciwległego brzegu lub dążenie do władania całym basenem morskim.

Przykładami tego dążenia w historii było np. Imperium Rzymskie i basen Morza Śródziemnego czy próba przekształcenia Bałtyku w „wewnętrzne jezioro” Szwecji w XVII wieku.

  1. Wzrost potęgi państwa dzięki ekspansji oceanicznej.

Modelowym przykładem jest rozwój mocarstwowy Stanów Zjednoczonych, które m.in. w oparciu o koncepcje geopolityczne Alfreda Mahana dokonały ekspansji na Pacyfiku w stronę Filipin. Innym przykładem jest ekspansja Wielkiej Brytanii przez Gibraltar, Kanał Sueski w stronę Indii.

  1. Dążenie do kontroli dróg morskich i cieśnin.

Przykładami mogą być Cieśnina Gibraltarska, cieśniny Bosfor i Dardanele, Cieśnina Ormuz, Kanał Panamski, Kanał Sueski, Kanał Kiloński.

  1. Rzeki jako czynnik rozwoju dziejowego.

Historycznymi przykładami są choćby Nil, Tygrys i Eufrat, Indus, Wisła, Dunaj czy Wołga.

  1. Wielkie rzeki jako granice państw i narodów.

Obecnie ponad jedna czwarta granic na świecie oparta jest o rzeki[4].

  1. System rzeczny jako czynnik obronny państwa.

Np. Jangcy i Huanghe w Chinach, Wisła w Polsce czy Nil w Egipcie.

Jak podkreślają współcześni badacze rosyjskiej szkoły geopolityki, tekst Aleksandra Rado jest cenny dla analizy polityki zagranicznej i obronnej ZSRS, z uwagi na fakt, iż odzwierciedlał ówczesne poglądy elit decyzyjnych tego państwa. Pozwala zatem rzucić nieco więcej światła na niektóre elementy sowieckiej kultury politycznej, które były skutecznie skrywane do połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku[5].

Warto podkreślić, że postulaty A.Rado mają nie tylko głębokie korzenie w europejskiej i rosyjskiej myśli geopolitycznej, lecz także są do dziś ważnym elementem kształtowania kultury strategicznej wśród elit rosyjskich.

 


[1] V. I. Yakunin, E. I. Zelenev, I. V. Zeleneva, Rossiyskaya shkola geopolitiki. Sankt-Peterburg 2008, s. 305-306.

 

[3] A. Rado, Geopolitika, „Bolshaja sovietskaya enciklopediya”, Moskva 1929, t. 15,  s. 390-391.

 

[4] S. Kałuski, Rzeki a kształtowanie się transgranicznych więzi regionalnych, „Prace i Studia Geograficzne” 2010, t. 44, s. 70.

 

[5] V. I. Yakunin, E. I. Zelenev, I. V. Zeleneva, Rossiyskaya…, s. 307.

Fot. topwar.ru, encyclopedia.mil.ru

 

Print Friendly, PDF & Email

Komentarze

komentarze

Powrót na górę